7: Böbrek Hastalıklarının Önlenmesi

Sağlıklı kişiler için önlemler

Böbrek hastalıkları sessiz katillerdir. İlerleyici bir şekilde böbrek fonksiyonlarını bozarak böbrek hasarına yol açarlar. Yaşamı sürdürmek için diyaliz veya böbrek nakli yapılmasına gerek olabilir. Gelişmekte olan ülkelerde maliyet ve ulaşım sorunlarından dolayı, böbrek yetmezlikli hastaların sadece talihli sayılabilecek %5-10’u diyaliz ve böbrek nakli gibi yeterli tedavilere ulaşabilmekte iken, geri kalanı hiçbir tedavi almadan ölmektedir. Kronik böbrek yetmezliği çok yaygın ve tedavisizdir, bundan dolayı tek çare korunmadır. Erken tanı ve tedavi kronik böbrek hastalığının daha kötüye gitmesini engeller, diyaliz ve böbrek nakli gibi son tedavi seçeneklerine gerekliliği geciktirir veya engeller.

Böbrek hastalığından nasıl konulur?

Asla böbreklerinizi yok saymayın. Böbrek bakımı ve böbrek hastalıklarından korunma ile ilgili görüşler şu kategorilerde tartışılmıştır:

  1. Sağlıklı kişiler için önlemler
  2. Böbrek hastalıklı kişiler için önlemler

 

Sağlıklı Kişiler için Önlemler

Böbreği sağlıklı tutmak için 7 etkili yöntem:

1. Zinde ve aktif olun
Düzenli aerobik egzersizler ve günlük fiziksel aktiviteler kan basıncını ve kan şekeri düzeylerini kontrol altına alınmasını kolaylaştırır. Fiziksel aktiviteler diyabet ve tansiyon riskini azaltır böylelikle kronik böbrek hastalığı riski azalmış olur.

2. Dengeli diyet
Taze meyve ve sebzelerden oluşan sağlıklı yiyeceklerden yiyin. Rafine edilmiş yiyecekleri, şekeri, yağları ve etleri diyetinizde azaltın. 40 yaşın üstündeki kişilerde, diyette tüketilen tuz miktarını azaltmak hipertansiyon ve böbrek taşı oluşumunu engeller.

3. Kilonuzu kontrol edin

Kilonuzu sağlıklı yiyecekler ve düzenli egzersizlerle dengeleyin. Bu durum diyabeti, kalp hastalıklarını ve kronik böbrek hastalığına neden olan diğer nedenlerden sizi korur.

4. Sigara ve tütün ürünlerini bırakın

Sigara içmek ateroskleroza neden olur, böylelikle böbreğe giden kan akımı azalır ve böbreklerin iyi çalışamaz. Ayrıca sigara içmek altta yatan böbrek hastalıklarının daha hızlı ilerlediğini ve böbrekleri bozduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır.

5. Reçetesiz satılan ilaçlar ve ağrı kesicilerden uzak durun

Düzenli olarak reçetesiz satılan ilaçları veya ağrı kesiciler kullanmayın. Ibuprofen ve naproksen gibi sık kullanılan ağrı kesiciler, düzenli bir şekilde kullanıldıklarında böbrek zararına ve sonrasında da böbrek yetmezliğine neden olabilirler. Ağrılarınızı böbreklerinizi riske atmadan kesmek için bir doktora danışın.

6. Bol su tüketin

Yeterli su içilmesi (yaklaşık günde 3 litre) idrarı arttırır, toksik atıkların atılmasını kolaylaştırır ve taş oluşumunu önler.

7. Yıllık böbrek kontrolü yaptırın

Böbrek hastalıkları genelde sessiz hastalıklardır, bu yüzden ileri derecede bozulmadıkça semptom vermeyebilir. Böbrek hastalıklarında erken tanı ve korunmada en güçlü ve en etkin yöntem düzenli böbrek kontrolleri olmasına rağmen, ne yazık ki yeterli oranda yapılmamaktadır. Diyabet, obezite, hipertansiyon veya ailesinde kronik böbrek hastalığı olan yüksek risk grubundaki hastalar yıllık böbrek kontrolleri yaptırmalıdırlar. Eğer böbreklerinizi seviyorsanız 40 yaşından sonra düzenli böbrek kontrolleri yaptırmalısınız. Böbrek hastalıklarında erken tespit ve tanı için en azından yıllık kan basıncı ölçümü, tam idrar tetkiki ve kanda kreatinin düzeylerine bakılmalıdır.

Böbrek hastaları için önlemler

1. Böbrek hastalıkları ve erken tanı hakkında farkındalık
Böbrek hastalıkları açısından uyanık olunmalı ve semptomlar iyi takip edilmeli. En genel böbrek hastalıkları semptomları yüzde ve ayaklarda şişlik, iştahsızlık, bulantı, kusma, solgunluk, güçsüzlük, sık idrar yapma, idrarda protein veya kan bulunması. Bu şikayetlerinizin olması durumunda, doktora başvurmanız ve böbrek testleri yaptırmanız önerilir.

2. Diyabetik hastalarda önlemler
KBH ve böbrek yetmezliğinin dünyada en sık nedeni diyabet olduğu için, tüm diyabetik hastalarda böbrek hastalığının önlenmesi önemlidir. Son dönem böbrek hastalığının yaklaşık %45 nedeni diyabetik böbrek hastalığıdır. Diyabetik böbrek hastalığının erken tanısının basit ve etkili yolu, en azından 3 ayda bir kan basıncı ölçümü ve idrar tetkikinde çubuk testi ile protein veya mikroalbuminüri varlığının araştırılmasıdır. Bu test diyabetik nefropatinin en erken, en iyi tanısal testidir ve yıllık olarak yapılmalıdır. Böbrek fonksiyonunun değerlendirilmesi için serum kreatinin düzeyi (tahmini glomerüler filtrasyon hızı, eGFR) yıllık takip edilmelidir.

Yüksek kan basıncı, idrarda protein varlığı, yaygın ödem, kan şekerinde oynaklıklar, insülin ihtiyacında azalma ve diyabetik göz hastalığı (diyabetik retinopati) diyabet hastasında böbrek tutulumunun önemli ipuçlarıdır. Bu tehlikeli sinyallerin farkında olunmalı ve ivedilikle doktorunuza görünmelisiniz.

Diyabete bağlı böbrek hastalığından korunmak için tüm diyabetiklerin diyabetlerinin titiz bir şekilde kontrol altına alınmalı, Kan basıncı 130/80 mmHg’nın altında tutulmalı (Angiotensin Konverting Enzim inhibitörleri, ACE-İ veya Angiotensin Reseptör Blokerleri, ARB, tercih edilen anti-hipertansif ilaçlardır), diyetteki protein azaltılmalı ve lipitler kontrol edilmelidir.

3. Hipertansif hastalarda önlemler
Hipertansiyon, KBH’nın ikinci en sık nedenidir. Kan basıncı yüksek olan çoğu hasta da semptom olmadığı gibi, birçok hipertansiyon hastası verilen tedaviye uyumsuzdur veya bir kısım hasta tedaviyi tamamen keser. Bazıları ilaçsız daha iyi hissettikleri için tedaviye devam etmez. Fakat bu tehlikelidir. Uzun süredir devam eden kontrolsüz hipertansiyon, KBH, kalp krizi ve inme gibi ciddi sorunlara neden olabilir.

Böbrek hastalığını önlemek için, tüm hipertansiyon hastaları reçete edilen ilaçlarını düzenli bir şekilde almalı, kan basınçlarını düzenli olarak ölçtürmeli ve uygun tuz kısıtlı diyet tüketmelidir. Tedavinin amacı ise kan basıncının 130/80 mmHg veya daha altında tutulmasıdır. Böbrek hasarının erken tanısı için tüm hipertansiyon hastaları yıllık idrar tetkiki yaptırmalı ve kan kreatinin seviyesini kontrol ettirmelidir.

4. KBH hastalarında önlemler
KBH kür şansı olmayan bir hastalıktır. Ancak, erken tanı ve tedavi ile sonrasında diyet kısıtlamaları, düzenli takip ve uygun tedavi yapılarak hastalığın ilerlemesi yavaşlatılabilir, erken diyaliz tedavisi veya böbrek nakli gereksinimini geciktirilebilir. Yüksek kan basıncının uygun tedavi ile kontrolü KBH’nın önlenmesi için etkili bir önlemdir.

Kan basıncının 130/80 mmHg veya altında tutulması mutlaka önerilir. Kontrol altında olduğunun en iyi göstergesi evde kan basıncının düzenli takibidir ve doktorunuzun ilaçlarınızı doğru düzenleyebilmesi için kan basıncı takiplerinin kayıt altına alınması da önemlidir. KBH hastalarında, hipotansiyon, dehidratasyon, idrar yolu tıkanıklığı, sepsis, nefrotoksik ilaçlar gibi faktörlerin acilen belirlenmesi gerekir. Bu faktörlerin ivedilikle düzeltilmesi böbrek fonksiyonlarının korunması veya bazen iyileşmesi ile sonuçlanabilir.

5. Polikistik böbrek hastalığında erken tanı ve tedavi
Otozomal dominant polikistik böbrek hastalığı sık görülen ve ciddi bir kalıtsal böbrek hastalığıdır olup diyaliz hastalarının %6-8’ini oluşturmaktadır. Ailesinde polikistik böbrek hastalığı öyküsü olan bir erişkin yüksek risklidir ve hastalığın erken tanısı için ultrason ile taranmalıdır. Polikistik böbrek hastalığının kesin tedavisi yoktur ve yüksek kan basıncının kontrolü, idrar yolu enfeksiyonunun tedavisi, diyet kısıtlamaları ve destekleyici tedaviler, semptomların kontrol edilmesine, komplikasyonların önlenmesine ve böbrek fonksiyonlarındaki azalmanın yavaşlatılmasına yardımcı olur.

6. Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonunun (İYE) erken tanısı ve tedavisi
Bir çocukta açıklanamayan ateş, sık idrara çıkma, idrar yaparken ağrı ve yanma, iştahsızlık veya az kilo alımı varlığından idrar yolu enfeksiyonundan (İYE) şüphelenilmelidir.

Ateşli İYE özellikle de geç tanı konduğunda veya uygunsuz tedavi edildiğinde böbreğe hasar verme potansiyeli taşıdığının hatırlanması önemlidir. Bu hasarlar böbreklerde skar oluşması, böbrekte küçülme, yüksek kan basıncı ve ilerleyen yıllarda böbrek yetmezliğinden oluşmaktadır. Bunun için çocuklarda İYE tanısı erken konmalıdır ve uygun tedavi hızlıca başlanması gereklidir. İYE olan çocuklarda altta yatan anormalliklerin (doğumsal ve/veya yapısal / anatomik) tanınması veya diğer risk faktörlerinin hızlıca araştırılmalıdır. Vezikoüretral reflü (VUR) İYE olan çocukların %50’sinde kolaylaştırıcı nedendir. Yakın takip ve gözlem özellikle de İYE den etkilenmiş çocuklarda zorunludur.

7. Erişkinlerde tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu (İYE)
Tekrarlayan veya antibiyotik tedavisine cevapsız İYE olan hastaların altta yatan kolaylaştırıcı faktörler açısından araştırılması gereklidir. Altta yatan bazı nedenler (idrar yolu tıkanıklığı, taş hastalığı vb) eğer tedavi edilmez ise kalıcı böbrek hasarına neden olabilir. Bu nedenle, erken tanı ve altta yatan nedenin açığa çıkarılması önemlidir.

8. Benign prostat hiperplazisinin (BPH) uygun yönetimi
Benign prostat hiperplazisi (BPH) olan çoğu erkek hasta uzun süre şikayetlerini ihmal ederler. Çünkü, sık idrara çıkma veya damla damla idrar gelmesini yaşlanmanın bir sonucu olarak normal kabul ederler. Tedavi edilmeyen BPH böbreklerde kalıcı hasara da yol açabilir. Uygun takip ve zamanında tedavi tanı anındaki böbrek fonksiyonlarının korunmasını yardımcı olur.

9. Genç yaşta hipertansiyon ihmal edilmemeli
Genç yaşta hipertansiyon olağan değildir ve her zaman altta yatan hastalık açısından yoğun bir araştırma gerektirir. Böbrek hastalıkları gençlerde ciddi hipertansiyonun en sık nedenleri arasındadır. Bundan dolayı, hipertansiyonu olan gençlerde böbrek hastalığının erken saptanması ve tanısı ile daha kalıcı bir hasara yol açmasını önlemek için ivedi değerlendirme zorunludur.

10. Akut böbrek yetmezliğinin / akut böbrek hasarının (ABH) erken tanısı

Akut böbrek hasarının (böbrek fonksiyonlarının aniden azalması) nedenleri ishal, kusma, malarya, sepsis, hipotansiyon ve bazı ilaçlardır (NSAİD). Erken ve ivedi olarak bu altta yatan nedenlerin tanınması kalıcı böbrek hasarının gelişmesi ve ilerlemesi önlenebilir.

11. İlaçların dikkatli kullanımı

Dikkatli olun, birçok ilaç (özellikle ağrı kesici ilaçlar) özellikle de yaşlılarda böbrek hasarı riski taşır. Bu tür ilaçlar sıklıkla kullanılmaktadır ve muhtemel zararlı etkileri nadiren açıklanmaktadır. Baş ağrısı için veya yaygın vücut ağrıları için kolaylıkla ulaşılabilen bu ilaçlardan kaçınılmalıdır. Kendi kendinize ilaç kullanmaktan ve gereksiz ilaç kullanmaktan veya diyet takviyelerinden kaçınmanız gerekmektedir. Doktor kontrolü altında ilaç kullanmak genellikle güvenlidir. Bütün doğal ilaçların (bitkisel ürünler gibi) ve diyet takviyelerinin zararsız olduğu inancı yanlıştır. Bazı bitkisel ürünlerdeki ağır metaller böbreklerde geri dönüşümsüz hasara neden olabileceği bilinmektedir.

12. Tek böbreklilerde önlemler

Tek böbrekli bireyler normal sağlıklı olarak yaşayabilirler. İki böbrekli bireylerde olduğu gibi, tek böbrekli bireylerde kan basınçlarını her zaman kontrol altında tutmalı, yeteri kadar sıvı tüketmeli, sağlıklı bir diyet tüketmeli, aşırı tuz tüketiminden, yüksek proteinli diyetten ve direk böbreğe gelen travmalardan kaçınmalıdırlar. En önemli önlem düzenli tıbbi kontrollerden geçmeleridir. En azından yılda bir kez kontrolden geçmeli, kan basınçları kontrol edilmeli, idrar ve kan tetkikleri yapılmalı ve eğer gerekli ise böbrek ultrasonu yapılmalıdır.