دیالیز فرایندی است که از طریق آن فراوردهها و آب زائدی که در نارسایی کلیوی مجتمع میشوند بهصورت مصنوعی از بدن دفع میشوند. دیالیز تکنیکی حافظ زندگی برای بیماران مبتلا به مرحله نهایی بیماری کلیوی یا آسیب کلیوی حاد است.
دیالیز چگونه به بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی کمک میکند؟
دیالیز از طریق انجام اعمال کلیه آسیبدیده به بدن کمک میکند:
- تصفیه خون از طریق حذف مواد زائدی چون کراتینین، اوره و ... .
- حذف مایعات اضافی و حفظ مقدار کافی از آب در بدن.
- تصحیح اختلالات الکترولیتها و توازن اسید باز.
اما درمان دیالیزی نمیتواند جایگزین تمامی اعمال یک کلیه طبیعی نظیر تولید هورمون اریتروپویتین مورد نیاز برای حفظ سطوح هموگلوبین شود.
چه زمانی نیاز به دیالیز است؟
وقتیکه عملکرد کلیه 90 - 85 درصد حد طبیعی کاهش یابد (ESKD) مواد زائد و مایعات در بدن ساخته میشوند. تجمع مواد سمی مانند کراتینین و سایر مواد زائد نیتروژنی منجر به نشانههایی چون تهوع، استفراغ، ضعف و سستی، تورم و تنگی نفس میشود. این علائم را در مجموع اورمی مینامند. در این مرحله، درمان طبی ناکافی خواهد بود و لازم است که دیالیز را شروع کنیم.
دیالیز یک روش درمانی سریع و کارآمد در بیماران علامتدار مبتلا به نارسایی شدید کلیوی است
آیا دیالیز میتواند بیماری کلیوی مزمن را درمان کند؟
خیر، بیماری کلیوی مزمن برگشتناپذیر است و وقتی که بیمار به مرحله 5 برسد، درمان دیالیزی در تمام عمر نیاز خواهد بود مگر اینکه پیوند موفقیتآمیز کلیوی انجام شود. از سوی دیگر، بیمار مبتلا به AKI ممکن است نیازمند حمایت دیالیزی تنها برای دورهای کوتاه تا زمان بهبود عملکرد کلیوی باشد.
انواع دیالیز کدام است؟
دو نوع دیالیز اصلی وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.
همودیالیز: در همودیالیز (HD)، مواد زائد و مایعات اضافی از بدن توسط عبور دادن خون از یک فیلتر مخصوص یا کلیه مصنوعی که دیالیز کننده نامیده میشود، با کمک یک دستگاه دیالیز دفع میشوند. دیالیز صفاقی: در دیالیز صفاقی PD، یک لوله نرم یا کاتتر از طریق پوست در حفره شکمی جای گذاری میشود و محلول دیالیزی به حفره شکمی تزریق میشود تا مواد زائد و مایعات اضافی از بدن برداشته شوند. این کار معمولاً در خانه بدون دستگاه انجام میشود.
چه عواملی انتخاب روش دیالیز را در بیماران ESKD تعیین میکنند؟
همودیالیز و دیالیز صفاقی روشهایی کارآمد در بیماران ESKD هستند. هیچ روش دیالیزی واحدی برای همه بیماران بهترین نیست. بعد از در نظر گرفتن منافع و مضرات هر روش دیالیزی، انتخاب HD، یا PD به همراه بیمار، خانواده و نفرولوژیست انجام میشود. عوامل عمده تعیینکننده این انتخاب عبارتاند از درمان، سن، شرایط همراه با ناخوشی، فاصله با مرکز دیالیز، وضعیت آموزشی، نظرات پزشک و اولویتهای بیمار و سبک زندگی. به دلیل هزینه پایین و دسترسی آسان، بسیاری از بیماران در هندوستان همودیالیز را ترجیح میدهند. در کشور ایران هم هنوز اکثر بیماران همودیالیز را ترجیح میدهند.
دیالیز قادر به درمان نارسایی کلیوی نیست، بلکه به بیماران کمک میکند که علیرغم نارسایی کلیوی زندگی راحتی داشته باشند.
آیا دیالیز بیماران را ملزم میکند که رژیم غذاییشان را محدود کنند؟
بله توصیههای رایج پزشکی در بیماران دیالیزی عبارتاند از محدودیت سدیم، پتاسیم، فسفر و دریافت مایع. بیماران دیالیزی باید این توصیههای رژیمی را دنبال کنند اما محدودیتهای رژیمی بعد از شروع دیالیز در CKD کاهش مییابند. به بیشتر بیماران دیالیزی توصیه میشود که در مقایسه با دوران پیش از دیالیزشان پروتئین بیشتری، کالری کافی، ویتامینهای محلول در آب و مواد معدنی دریافت کنند. توصیه میشود که بیماران دیالیزی با یک متخصص تغذیه مشورت کنند تا برنامهریزی مناسب برای رژیمشان انجام شود.
«وزن خشک» چیست؟
در بیماران دیالیزی، «وزن خشک» عبارت از وزن بیمار بعد از دفع همه مایعات اضافی توسط دیالیز است. ممکن است لازم باشد که وزن خشک را مرتباً تنظیم کرد زیرا وزن حقیقی بیمار میتواند متغیر باشد. این مطلب همچنین بهعنوان وزن بیمار عاری از ورم نیز شناخته میشود، بیمار احتقان ریوی ندارد و وضعیت همودینامیک او در معرض خطر نیست (فشارخون پایین نیست یا هیچ علامتی ندارند).
همودیالیز
در همودیالیز، خون با کمک دستگاه دیالیز و دیالیزور تصفیه میشود.
همودیالیز چگونه انجام میشود؟
اغلب اوقات، همودیالیز در بیمارستانها یا مراکز دیالیزی تحت نظارت پزشکان، پرستاران و تکنیسین دیالیز انجام میشود.
- دستگاه دیالیز خون را از بدن به دیالیزور از طریق لولههای منعطف خونی پمپ میکند. انفوزیون هپارین یا با فشار واردکردن سالین برای پیشگیری از لخته شدن خون انجام میشود.
حتی بعد از شروع دیالیز، محدودیت رژیم باید ادامه یابد.
- دیالیزور (کلیه مصنوعی) یک فیلتر مخصوص است که از آن طریق خونی جریان مییابد که مایعات اضافی و مواد زائد را دفع میکند. دیالیزور خون را با کمک محلول خاصی که محلول دیالیز نامیده میشود تصفیه میکند که بهوسیله دستگاه دیالیز آماده میشود.
- وقتیکه خون پاکسازی میشود، ماشین آن را به بدن برمیگرداند.
- همودیالیز معمولاً سه بار در هفته انجام میشود و هر جلسه حدود 4 ساعت طول میکشد
خون چگونه برای تصفیه برداشته میشود و از طریق فرایند همودیالیز مجدداً به بدن بازمیگردد؟
سه نمونه از رایجترین انواع دسترسی عروقی به همودیالیزعبارتند از: کاتترهای عروقی مرکزی، فیستولای شریانی وریدی طبیعی AV و پیوندهای صناعی.
1- کاتتر وریدی مرکزی
- بلافاصله پسازاینکه تصمیم برای شروع همودیالیز گرفته شد یکراه عروقی ویژه یا کاتتر وریدی مرکزی باید جای گذاری شود. این راه دسترسی عروقی اجازه میدهد که خون بیمار از بدن خارج شود و به کلیه مصنوعی یا دیالیزور برای پاکسازی یا فیلتر شدن برده شود.
- این روش دسترسی عروقی برای استفاده کوتاهمدت تا زمانی که فیستول یا گرافت آماده استفاده شود ایدئال است.
- یک کاتتر در ورید بزرگ در گردن، سینه، یا پا نزدیک کشاله ران (به ترتیب وریدهای ژوگولار داخلی، زیر ترقوه ای و فمورال) جای گذاری میشود. با این کاتتر بیش از 300 ml/min خون را میتوان برای دیالیز برداشت.
- کاتترها، لولههایی توخالی و منعطف با دو لومن هستند. در جریان دیالیز خون از بدن بیمار از طریق یک لوله خارج میشود و به مدار دیالیز وارد میشود و از طریق لومن دیگر به بدن برمیگردد.
- از کاتترهای وریدی میتوان بلافاصله پس از قرار دادن در بدن برای دیالیز استفاده کرد ولی استفاده از آنها موقتی است و کاربرد آنها در مواقع اورژانسی اهمیت دارد.
- دو نوع کاتتر وریدی موجود است، تونل دار (قابلاستفاده برای ماهها) و بدون تونل (قابلاستفاده برای هفتهها).
2- فیستول Av
- فیستول شریانی وریدی یا فیستول AV رایجترین و بهترین روش دسترسی عروقی در همودیالیز طولانیمدت است زیرا دوام بیشتری دارد و کمتر احتمال دارد که لخته شود یا عفونی گردد.
- یک فیستول AV در بازو نزدیک به مچ از طریق رابط جراحی یا نزدیک کردن شریان رادیال به ورید سفالیک ایجاد میشود.
- ازآنجاکه جریان خون و فشار در شریانها بالاتر از وریدها است، جریان خون از شریانها به وریدها است. بعد از چند هفته یا چند ماه وریدها گشاد میشوند و دیوارههای آن ضخیم میشوند. برای اینکه فیستول AV به چنین بلوغی برسد، زمان میبرد، بنابراین نمیتوان بلافاصله بعد از ساخت از آن برای همودیالیز استفاده کرد.
- برای همودیالیز دو سوزن با حفرههای بزرگ در فیستول جای گذاری میشوند، یکی خون را به دیالیزور حمل میکند و دیگری خون پاکسازیشده را به بدن میبرد.
- اگر فیستول AV بهخوبی نگهداری شود، سالها دوام دارد. تمامی فعالیتهای معمول روزانه را میتوان بهآسانی با دستی که فیستول دارد انجام داد.
چرا فیستول AV به مراقبت خاص نیاز دارد؟
- زندگی بیمار مبتلا به ESKD به همودیالیز منظم و کافی نیاز دارد. فیستول AV دسترسی عروقی دائمی ضروری برای همودیالیز مزمن را برقرار میکند و همچنین خط زندگی برای بیماران در نگهداری همودیالیز نامیده میشود. مراقبت ویژه از فیستول AV انتقال کافی خون را در طولانیمدت تضمین میکند.
- مقدار زیادی از خون با فشار بالا در فیستول¬های وریدی جریان مییابد. آسیب تصادفی به چنین وریدهای گشادی میتواند منجر به خونریزی زیاد و از دست رفتن خون برای طولانیمدت شود و در نتیجه میتواند زندگی را به خطر بی اندازد؛ بنابراین مراقبت ویژه برای محافظت از وریدهای فیستول AV اجباری است.
مراقبت از فیستول AV
مراقبت منظم درست و محافظت از فیستول انتقال خون کافی را برای سالها تضمین میکند. احتیاطهای مهمی برای سالم نگهداشتن فیستول و دوام طولانیتر بهاینترتیب است:
1- محافظت از عفونت
محل فیستول را با شستن راه عروقی بازو بهصورت روزانه و پیش از هر دیالیز همیشه تمیز نگهدارید. همچنین مهم است اصول استریلیته را در طول کانولاسیون و در کل فرایند دیالیز بررسی کنیم.
فیستول AV «خط زندگی» در بیماران CKD است، بدون آن همودیالیز طولانیمدت ممکن نیست.
2- محافظت از فیستول AV
- استفاده از محل دسترسی، فقط برای دیالیز است. به هیچکس اجازه ندهید که تزریق داخل وریدی انجام دهد، خون بگیرد یا فشارخون را در بازو با فیستول AV اندازهگیری کند.
- از آسیب زدن به فیستول AV پرهیز کنید. از جواهرات استفاده نکنید، لباسهای تنگ یا ساعت مچی روی دسترسی عروقی بازو نبندید. آسیب تصادفی به فیستول AV منجر به خونریزی ناگهانی فراوانی میشود که میتواند زندگی را به مخاطره بی اندازد.
- برای کنترل خونریزی، بلافاصله محل خونریزی را محکم با دست دیگرتان یا یک باندپیچی فشار دهید. بعد از کنترل خونریزی، با پزشکتان تماس بگیرید. نباید بدون جای تلاش برای کنترل خون ازدسترفته، فقط عازم رفتن به بیمارستان و کمک خواستن شد.
- اشیای سنگین را با دستی که فیستول دارد بلند نکنید و نگذارید که فشاری روی آن وارد شود. دقت کنید، روی بازویی که فیستول AV دارد، نخوابید.
3- از عملکرد صحیح فیستول AV مطمئن شوید.
جریان خون از فیستول AV با احساس لرزش (که تریل نیز نامیده میشود) باید بهصورت منظم سه بار در روز (پیش از صبحانه، ناهار و شام) بررسی شود. اگر لرزش وجود ندارد، با دکتر یا مرکز دیالیز خود بلافاصله تماس بگیرید. لخته خون ممکن است داخل فیستول تشکیلشده باشد و کشف بهموقع و مداخله زودهنگام برای حل یا برداشتن لخته ممکن است فیستول AV را نجات دهد.
- فشارخون پایین خطر نارسایی فیستول Av را زیاد میکند و بنابراین باید از آن ممانعت شود.
4- ورزش منظم
تمرین منظم با وجود فیستول Av منجر به بلوغ آن میشود. حتی بعد از شروع همودیالیز، تمرین منظم با دست دارای فیستول به تقویت فیستول AV کمک میکند.
برای تضمین انتقال خون کافی و همودیالیز کارآمد طولانیمدت مراقبت خاصی از فیستول AV بیشترین ضرورت را دارد
3- گرافت
- یک گرافت وریدی شریانی شکل دیگری از دسترسی دیالیز طولانیمدت است که میتوان از آن زمانی استفاده کرد که بیمار وریدهای خوبی برای فیستول AV ندارد یا یک فیستول AV نامناسب دارد.
- در روش گرافت، با انجام عمل جراحی یک شریان توسط یک قطعه کوچک از لوله نرم صناعی به ورید متصل میشود این لوله خارجی در زیر پوست کاشته میشود.
- سوزنها در این پیوند در حین درمان دیالیز جایگذاری میشوند.
- در مقایسه با یک فیستول AV، گرافتهای AV در معرض خطر بالایی از گسترش لخته و عفونت، قرار دارند و معمولاً بهاندازه فیستول دوام ندارند.
عملکردهای دستگاه همودیالیز چیست؟
- این دستگاه شرایطی را آماده میکند تا محلول دیالیز، به دیالیزور برای پاکسازی خون حمل شود.
- دستگاه با دقت زیاد تنظیم میشود و غلظت الکترولیتها، دما، حجم و فشار محلول دیالیز حمل شده را کنترل میکند که برحسب نیاز بیمار تغییر میکند. محلول دیالیز مواد زائد و آب اضافی را از بدن از طریق دیالیزور دفع میکند.
- دستگاه برای تأمین امنیت بیمار، قطعات امنیتی مختلف و هشدارهایی متفاوتی دارد مانند کشف ترشح خون از دیالیزور یا وجود هوا در گردش خون.
- مدلهای کامپیوتری شده دستگاه همودیالیز با نمایش پارامترهای مختلف در صفحهنمایش و هشدارهای مختلف، راحتی، دقت و امنیت انجام و کنترل درمان دیالیزی را ارائه میکنند.
دستگاه همودیالیز، با کمک دیالیزور، خون را فیلتره میکند و مایع، الکترولیت و توازن اسید باز را حفظ میکند.
ساختار دیالیزور چیست و چگونه خون را تصفیه میکند؟
- در فرایند همودیالیز، دیالیزور (کلیه مصنوعی) یک فیلتر است که تصفیه خون را انجام میدهد.
- دیالیزور یک سیلندر پلاستیکی شفاف با حدود 20 سانتیمتر طول و 5 سانتیمتر عرض است که حاوی هزاران فیبر توخالی لوله مانند متشکل از غشای نیمهتراوای صناعی است.
- این فیبرهای توخالی در قسمتهای بالایی و پایینی سیلندر به یکدیگر مرتبط میشوند و یک «بخش خونی» را تشکیل میدهند. خون از طریق فیبرهای توخالی از دهانه یا بخش خونی از یک انتها وارد میشود و از طرف دیگر و بعد از تصفیه خارج میشود.
- محلول دیالیز از یک انتهای دیالیزور وارد میشود، در بیرون فیبرها جریان مییابد («بخش دیالیسات») و از انتهای دیگر خارج میشود.
تصفیه خون در دیالیزور
در همودیالیز، خون از بدن بیمار از طریق مسیر عروقی خارج میشود و خون به یک انتهای دیالیزور میرسد جایی که در هزاران فیبر تو گود مویرگ مانند توزیع میشود. محلول دیالیز از یک سوراخ ورودی دیگر وارد میشود و در اطراف این فیبرها در «بخش دیالیسات» دیالیزور جریان مییابد.
- هر دقیقه حدود 300 میلیلیتر از خون و حدود 600 میلیلیتر از محلول دیالیز بهطور مداوم در دو جهت مخالف هم در دستگاه دیالیز جریان مییابند. غشای نیمهتراوای فیبرهای تو گودی که خون و دیالیتسات را جدا میکنند اجازه میدهد که مواد زائد حذف شوند و مایع اضافی از خون به بخش دیالیستات جریان یابد.
- خون از انتهای دیگر دیالیزور بعد از تصفیه خارج میشود. محلول دیالیز با مواد سمی و مایع اضافی که از خون برداشته میشوند از آن انتهای دیالیزور که خون وارد میشود، خارج میگردد.
- در همودیالیز، حجم خون گردش دارد و حدود 12 بار از دیالیزور عبور میکند. بعد از 4 ساعت درمان، اوره خون و سطح کراتینین سرم به میزان قابلملاحظهای کاهش مییابد مایعات اضافی برداشته میشود و سطح الکترولیتها تصحیح میگردد.
محلول دیالیز و عملکرد آن در همودیالیز چیست؟
- دیالیسات (محلول دیالیز) مایع خاصی است که در همودیالیز برای حذف مواد زائد و مایعات اضافی از خون استفاده میشود.
- ترکیب استاندارد این محلول مشابه مایع خارج سلولی است، اما بسته به نیاز بیمار ترکیب آن میتواند متفاوت باشد.
- این محلول بهوسیله تولیدکننده از طریق ترکیب حدود 30 بخش از آب بهشدت تصفیهشده با یک بخش از کنستانتره دیالیسات تهیه میشود.
- کنتسانتره دیالیسات یک مایع خاص است که بهصورت تجاری موجود است که حاوی الکترولیتها، مواد معدنی و بیکربنات است.
- آبی که برای تهیه دیالیستات استفاده میشود بهصورت متوالی از طریق یک فیلتر شنی، یک فیلتر زغالی، نرمکننده آب، اسموز معکوس، دیونیزاسیون و فیلتراسیون ماورای بنفش تصفیه میشود. محصول این فرایندها آبی است که ماهیتاً عاری از غبار، مواد ناخالص معلق، ناخالصیهای شیمیایی، مواد معدنی باکتری و اندوتوکسین است.
- این تصفیه با دقت آب و نظارت دقیق بعدی کیفیت آن برای محافظت از بیماران در برابر خطر آلایندههای آب ضروری است. هر بیمار در معرض مواجهه با حدود 150 لیتر آب در طول هر جلسه همودیالیز قرار دارد.
همودیالیز کجا انجام میشود؟
همودیالیز معمولاً در بیمارستانها یا مراکز دیالیز توسط کادر آموزشدیده تحت نظارت یک پزشک انجام میشود. در معدودی از بیمارانی که حالت پایدار دارند، ممکن است دیالیز در خانه انجام شود. همودیالیز در منزل نیازمند آموزش مناسب بیمار و خانواده او، فضای کافی و منابع مالی است.
آیا همودیالیز دردناک است؟ بیمار در طول دیالیز چه میکند؟
همودیالیز فرایند دردناکی نیست. ممکن است اندکی درد در حین واردکردن سوزن داخل وریدی در زمانی که لولههای خونی در شروع فرایند به بیمار متصل میشوند احساس شود. این حالت سرپایی نیازمند این است که بیمار سه بار در هفته به بیمارستان یا مراکز دیالیز مراجعه کند و پسازآن به خانه برود. در طول درمان، بیمار میخوابد، استراحت میکند، مطالعه میکند به موسیقی گوش میدهد یا فیلم میبیند. حتی میتواند غذای مختصر یا مایعات سرد و گرم را در حین دیالیز بنوشد.
تغییرات در ترکیب همودیالیز به تصحیح عدم توازن الکترولیتها در طول فرایند دیالیز کمک میکند.
مشکلات رایج در طول دوران همودیالیز چیست؟
مشکلات رایج دوران همودیالیز عبارتاند از فشارخون پایین، تهوع، استفراغ، گرفتگی عضلانی، ضعف و سردرد. با ارزیابی مناسب هموینامیک و وضعیت حجمی بیمار پیش از دیالیز این عوارض را میتوان کاهش داد. میزان افزایش وزن و الکترولیتهای سرم و سطوح هموگلوبین را در فاصله بین جلسات دیالیز باید کنترل کرد.
مزایا و مضرات همودیالیز چیست؟
مزایای همودیالیز:
- ازآنجاکه درمان توسط پرستاران یا تکنیسینهای آموزشدیده انجام میشود، به بیماران فشار کمتری در مورد مراقبت از خودشان وارد میشود. برخی از بیماران همودیالیز را راحتتر و کم فشارتر از دیالیز صفاقی میدانند.
- همودیالیز در واحد زمانی سریعتر و کارآمدتر از دیالیز صفاقی است.
- مرکز همودیالیز سکویی را برای ملاقات و تعامل با بیمارانی که علائمی مشابه دارند فراهم میکند. چنین تعاملی قادر به کاهش فشار است و بیمار میتواند از مصاحبت با سایر بیماران لذت ببرد.
- همودیالیز معمولاً 4 ساعت زمان میبرد، سه بار در هفته. در حین درمان بیمار میتواند از «اوقات فراغت» لذت ببرد.
- بیماران همودیالیزی از خطرات پریتونیت و عفونتهای محل خروج کاتتر دیالیز صفاقی در امان هستند.
- در برخی کشورها، همودیالیز ارزانتر از دیالیز صفاقی است.
مزایای عمده همودیالیز عبارتاند از امنیت، کارایی و راحتی
نقاط ضعف همودیالیز:
- ناراحتی و از دست دادن زمان برای مراجعه منظم به مرکز همودیالیز خصوصاً وقتیکه مرکز دیالیز دور از محل سکونت فرد باشد.
- بیمار به دلیل برنامه ثابت برای همودیالیز باید تمامی اقداماتش را حول برنامه درمانی برنامهریزی کند.
- خراشهای مکرر با سوزن و جایگذاریها در طول درمان ممکن است دردناک باشد. در برخی موارد ابزارهایی چون استفاده از بیحسکننده های موضعی برای کاهش درد بیمار موجود است.
- بیمار با وجود انجام همودیالیز هنوز هم باید محدودیتهای رژیمی در مورد مایعات، نمک، پتاسیم و فسفر را رعایت کند. بیماران باید خطر ایجاد عفونتهای منتقله از راه خون مانند هپاتیت c و B وجود دارد.
انجام دادن و ندادن همودیالیز برای بیماران
- بیماران مبتلا به ESKD که همودیالیز نگهدارنده انجام میدهند نیازمند درمانهای منظم، معمولاً سه بار در هفته هستند. فرار کردن یا از دست دادن درمان میتواند زندگی را به خطر بیندازد.
- بیماران همودیالیزی باید محدودیتهای رژیمی شدیدی را رعایت کنند. محدودیتهای مایعات، نمک، پتاسیم، فسفر باید مراعات شود. دریافت پروتئین باید برحسب توصیه دکتر یا متخصص تغذیه کلیوی تنظیم شود. افزایش وزن در دوران دیالیز باید در حد 2 تا 3 کیلوگرم (6/6-4/4 پوند) نگهداشته شود.
- سوءتغذیه در بیماران همودیالیزی رایج است و منجر به پیشآگهی بدتری میگردد. مراجعه به متخصص تغذیه تحت نظارت پزشک برای حفظ کالری کافی و جذب پروتئین برای حفظ مواد غذایی کافی ضروری است.
مضرت اصلی همودیالیز نیاز به مراجعه به مرکز دیالیز سه بار در هفته است
sdasd
- بیمارانی که همودیالیز انجام میدهند ممکن است نیاز به ویتامینهای محلول در آب مثل ویتامینهای B و C داشته باشند. آنها باید از مصرف مولتیویتامینهای بدون نسخهای پرهیز کنند که ممکن است حاوی برخی از ویتامینهای موردنیاز باشند و ممکن است فاقد مقادیر کافی از برخی دیگری از ویتامینهای موردنیاز باشد، یا ویتامینهایی داشته باشند که برای بیماران CKD مناسب نیستند مانند ویتامین A،K و E
- برحسب سطوح کلسیم، فسفر و هورمون پاراتیروئید، کلسیم و ویتامین D میتوانند بهصورت مکمل مصرف شوند.
- تغییرات استیل زندگی ضروری هستند. معیارهای کلی شامل توقف سیگار کشیدن، حفظ وزن ایدهال، ورزش مرتب و محدودیت مصرف الکل میشوند.
چه زمانی بیمار مبتلا به همودیالیز باید با پرستار دیالیز یا دکتر مشورت کند؟
بیمار مبتلا به همودیالیز در صورت بروز موارد زیر باید بلافاصله با پزشک دیالیز یا دکتر مشورت کند:
- · خونریزی از محل فیستول یا محل کاتتر.
- فقدان لرزش یا از بین رفتن لرزش، یا صدا در فیستول AV.
- افزایش ناخواسته وزن، تورم قابلتوجه یا تنگی نفس.
- درد قفسه سینه، ضربان قلب خیلی کند یا خیلی تند.
- افزایش بسیار زیاد فشار، یا فشارخون پایین.
- گیجی، خوابآلودگی، عدم هشیاری یا تشنج.
- تب، لرز، تهوع شدید، خون بالا آوردن یا ضعف شدید.
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی PD شکل دیگری از روش دیالیز است که در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی انجام میشود. این روش بسیار مورداستفاده قرار میگیرد و کارآمد میباشد. رایجترین روش دیالیز است که در خانه انجام میشود.
در بیماران همودیالیزی محدودیت مایعات و نمک برای کنترل وزن بین دو دیالیز ضروری است.
دیالیز صفاقی چیست؟
- صفاق، غشای نازکی است که سطح داخلی حفره شکمی را میپوشاند میکند.
- غشای صفاقی، یک غشای نیمهتراوای طبیعی است که اجازه میدهد مواد زائد و سمی خون از آن عبور کنند.
- دیالیز صفاقی فرایند تصفیه خون از طریق غشای صفاقی است.
انواع دیالیز صفاقی چیست؟ انواع دیالیز صفاقی عبارتاند از:
1. دیالیز صفاقی ادواری IPD
2. دیالیز صفاقی سیار دائمی CAPD
3. دیالیز صفاقی سیکلی CCPD
1- دیالیز صفاقی ادواری IPD
دیالیز صفاقی ادواری IPD گزینهای ارزشمند و کارآمد برای دیالیز کوتاهمدت در بیماران بستری مبتلا به نارسایی کلیوی حاد، در کودکان و در زمانهای اورژانسی یا شروع درمان ESKD است. در IPD یک کاتتر مخصوص با حفرههای متعدد به شکم بیمار وارد میشود که از طریق آن محلول دیالیز خاصی به حفره شکمی یا فضای صفاق وارد میشود. این محلول مواد زائد و مایعات اضافی را از خون بیمار جذب میکند. بعد از مدتی، مایعات خارج میشود و فرایند چندین بار در روز تکرار میشود.
- IPD دورهای 36 - 24 ساعته دارد و حدود 40 تا 30 لیتر محلول دیالیز برای درمان استفاده میشود.
- IPD در فواصل 3 - 1 روزه برحسب نیاز بیمار، تکرار میشود.
CAPD نوعی از دیالیز است که بیمار میتواند آن را با مایع مخصوص این دیالیز در منزل انجام دهد
2- دیالیز صفاقی سیار دائمی CAPD CAPD چیست؟ CAPD یعنی:
C_ دائمی: فرایندی بدون وقفه است (درمان بدون توقف به مدت 24 ساعت در روز، 7 روز هفته).
A- سیار: بیمار میتواند راه برود و فعالیتهای روزمره را انجام دهد.
P- صفاقی: غشای صفاقی شکم بهعنوان یک فیلتر عمل میکند.
D- دیالیز: روش تصفیه خون
دیالیز صفاقی سیار دائمی CAPD شکلی از دیالیز است که میتوان آن را بهوسیله فرد در خانه بدون استفاده از دستگاه خاصی انجام داد. ازآنجاییکه CAPD راحتی و عدم وابستگی را تأمین میکند روش محبوب دیالیز در بسیاری از کشورها است. فرایند CAPD:
کاتتر CAPD: راه دسترسی دائمی به دیالیز صفاقی (کاتتر CAPD) لوله لاستیکی سیلیکونی منعطف نرم نازکی با حفرات کناری متعدد است. این کاتتر با جراحی به شکم بیمار از طریق دیواره شکم وارد میشود، حدود یک اینچ پایین و کنار ناف. کاتتر CAPD حدود 14-10 روز پیش از شروع CAPD قرار داده میشود. کاتتر PD «خط زندگی» بیماران CAPD است، درست مثل فیستول برای بیماران همودیالیزی.
در CAPD، مایعی خاص به نام محلول دیالیز به حفره شکمی وارد میشود و در آنجا برای مدتزمانی نگهداشته میشود و بعدازآن کشیده میشود (بیرون میآید). این فرایند پر کردن، مستقر کردن و بیرون کشیدن تبادل نامیده میشود.
CAPD باید هر روز در زمانی مشخص بدون تعطیلی با دقت انجام شود.
پر کردن:
مایع دیالیز صفاقی از کیسه استریل از طریق لولههای استریلی که به کاتتر دیالیز متصل شده است، به حفره شکمی تزریق میشود. معمولاً 2 لیتر مایع تزریق میشود. کیسه تخلیهشده از مایع از کاتتر جداشده و دور انداخته میشود.
استقرار: دورهای که در آن مایع PD درون حفره شکمی باقی میماند زمان استقرار نامیده میشود. این زمان حدود 4 تا 6 ساعت در هر تبادل روزانه و 6 تا 8 ساعت در هر دوره شبانه طول میکشد. فرایند پاکسازی خون در زمان استقرار انجام میشود. غشای صفاقی مانند فیلتری عمل میکند که به مواد زائد، مواد ناخواسته و مایع اضافی اجازه میدهد که از خون به مایع PD عبور کند. بیمار میتواند در حین این کار راه برود و فعالیت کند. (بنابراین سیار نامیده میشود).
بیرون کشیدن: وقتی زمان استقرار تکمیل شود، این سیکل خاتمه مییابد و سیکل جدید شروع میشود. مایع PD به کیسه جمعآوری خالی میشود. کیسه با مایع کشیده شده وزن میشود و این وزن ثبت میگردد. مایع کشیده شده باید شفاف باشد. سپس مایع دیالیز برای سیکل جدید از کیسه دیگر این بسته به داخل محوطه خالیشده شکم فرستاده میشود. بیرون کشیدن و جایگزینی آن با محلول تازه حدود 30 تا 40 دقیقه زمان میبرد. سپس این بسته که حاوی دو کیسه است از کاتتر جدا شده و دور انداخته میشود. تبادلات را میتوان از 3 تا 5 بار در طول روز و یکمرتبه در شب انجام داد. مایع مربوط به تبادل شبانه در طول شب در شکم قرار داده میشود و در صبح بیرون کشیده میشود. احتیاطهای شدید مربوط به عفونتزدایی باید در زمان انجام CAPD صورت بگیرند.
3- CAPD یا دیالیز صفاقی چرخشی مداوم CCPD:
دیالیز صفاقی خود به خودی APD یا دیالیز صفاقی چرخشی مداوم CCPD شکلی از دیالیز صفاقی است که در خانه با استفاده از دستگاه چرخنده اتوماتیک (سیکلر) انجام میشود. سیکلر بهصورت اتوماتیک شکم را از محلول دیالیز پر میکند و بیرون میکشد. هر چرخه معمولاً 2-1 ساعت زمان میبرد و تبادلها 4 تا 5 مرتبه در هر درمان انجام میشود. درمان حدود 8 تا 10 ساعت زمان میبرد و معمولاً در شب، درحالیکه بیمار خواب است انجام میگردد. در صبح دستگاه قطع میشود و 2 تا 3 لیتر مایع PD معمولاً در حفره شکمی باقی گذاشته میشود. این مایع عصر همان روز پیش از انجام درمان بعدی، بیرون کشیده میشود. APD سودمند است زیرا به بیمار اجازه میدهد که فعالیتهای معمول را در طول روز انجام دهد. همچنین از آنجا که کیسه PD تنها یکبار در روز وصل میشود و از کاتتر جدا میشود، فرایند راحتتر است و کمتر خطر عفونت دارد. ولی این روش ممکن است در بعضی کشورها خیلی گران باشد و یا انجام آن برای بعضی بیماران خیلی دشوار باشد.
چه محلولی در دیالیز صفاقی استفاده میشود؟ محلول دیالیز صفاقی مایعی استریل حاوی گلوکز و املاح معدنی است. وجود گلوکز (دکستروز) اجازه برداشت مایع از بدن را میدهد. برحسب غلظت گلوکز سه نوع مایع دیالیز داریم (1.5, 2.55 و 4.25 درصد) که بر اساس میزان مایعی که قرار است از بدن برداشته شود یکی از آنها انتخاب میشود. در بعضی از کشورها محلولهای جدیدی وجود دارد که در آن بهجای گلوکز icodextrin قرار دارد. محلولهای حاوی icodextrin برای بیماران دیابتی و چاق توصیه میشود و با سرعت کمتری مایعات را از بدن خارج میکند. محلولهای دیالیز در حجمهای متفاوت از 1000 تا 2500 میلیلیتر وجود دارند.
احتیاطها برای پرهیز از عفونت در بیماران CAPD بیشترین اهمیت را دارند.
چه مشکلاتی بهطور شایع در جریان دیالیز صفاقی دیده میشوند؟
مهمترین عارضه دیالیز صفاقی، عفونت است و شایعترین عفونت عبارت است از پریتونیت یا عفونت صفاق داخل شکمی. درد شکم، تب، لرز و کدر یا شیریرنگ شدن مایع برگشتی دیالیز علائم شایع این عفونت هستند.
برای پرهیز از عفونت شکمی (پریتونیت)، باید دیالیز تحت احتیاطهای ضدعفونیکننده شدید انجام شود و از یبوست پرهیز شود. درمان پریتونیت شامل آنتیبیوتیکهای قوی، کشت مایع دیالیز برگشتی (برای کمک به انتخاب به آنتیبیوتیکهای مناسب) و در معدودی از بیماران، درآوردن کاتتر است. عفونت در محل خروج کاتتر دیالیز صفاقی عفونت دیگری است که ممکن است توسعه یابد.
دیگر مشکلاتی که ممکن است در CAPD رخ بدهند عبارتاند از؛ اتساع شکمی، تضعیف عضلات شکم که موجب فتق میشود، بار اضافی مایعات، ورم در ناحیه کیسه بیضه، یبوست، درد پشت، خارج شدن کم و ناکافی مایع برگشتی دیالیز، تراوش مایع و افزایش وزن.
مزایای CAPD
- محدودیتهای رژیمی و مایعات در مقایسه با درمان همودیالیز کمتر هستند.
- به این دلیل که دیالیز صفاقی در خانه در محل کار یا حتی حین سفر انجام میشود، آزادی بیشتری به بیمار میدهد. بیمار میتواند CAPD را در خانه خود انجام دهد و هیچ نیاز به دستگاه همودیالیز، کمک پرستار همودیالیز، تکنیسین یا اعضای خانواده نیست. سایر فعالیتها را میتوان در حین انجام دیالیز انجام داد.
- از برنامه ثابت بیمارستانی یا معاینات مربوط به مرکز دیالیز، زمان سفر و خراشهای سوزنی مرتبط با همودیالیز خبری نیست.
- فشارخون بالا و کمخونی بهتر کنترل میشود.
- دیالیز صفاقی آرام و تدریجی و با پاکسازی مداوم خون انجام میشود، بنابراین هیچ ناراحتی یا بالا و پایین رفتنی وجود ندارد.
معایب CAPD
- · عفونت حفره صفاقی و محل خروج کاتتر رایج هستند.
- درمان ممکن است استرسزا باشد. بیماران باید درمانها را بهصورت منظم هر روز، بدون وقفه، انجام دهند دستورالعمل را بهدقت مراعات کنند و شدیداً نظافت را رعایت کنند.
- برخی از بیماران دچار ناراحتی و تغییر ظاهری ناشی از کاتتر خارجی دائمی و مایع در شکم میشوند.
- افزایش وزن، بالا رفتن قند خون و بالا رفتن تری گلیسیرید ممکن است ناشی از جذب قند (گلوکز) در محلول PD باشد.
- کنترل و ذخیرهسازی کیسه محلولهای دیالیز در خانه ممکن است ناراحتکننده باشد.
مزایای اصلی CAPD عبارتاند از آزادی مکانی، راحتی در زمانبندی و محدودیتهای کمتر رژیمی
adsasd
- بیمار CAPD نیازمند تغذیه کافی و تجویز رژیمی اندکی متفاوت از رژیم بیماران همودیالیزی است.
- پزشک یا متخصص تغذیه ممکن است افزایش پروتئین در رژیم را بهمنظور اجتناب از سوءتغذیه پروتئینی ناشی از دست رفتن مداوم پروتئین در دیالیز صفاقی توصیه کند.
- کالری کافی باید بهمنظور پرهیز از سوءتغذیه در حین پرهیز از افزایش وزن اضافی مصرف شود. محلول PD گلوکزی دارد که کربوهیدرات مازاد را بهطور به بیمار CAPD میرساند.
- اگرچه نمک و مایعات باید محدود شوند، ممکن است به محدودیتی کمتر از بیماران همودیالیزی نیاز باشد.
- پتاسیم و فسفات رژیم غذایی محدود میشوند.
- فیبر رژیم غذایی برای پیشگیری از یبوست باید افزایش یابد.
فرد CAPD چه زمانی باید با پرستار دیالیز یا دکتر تماس بگیرد؟
بیمار مبتلا به CAPD باید در زمان بروز هریک از موارد زیر بلافاصله با پرستار دیالیز یا پزشک تماس بگیرد:
- · درد شکمی، تب یا لرز.
- کدر یا خونی بودن مایع خروجی.
- درد، چرک، قرمزی، تورم یا گرمای اطراف محل خروج کاتتر CAPD.
- مشکل در ورود یا خروج مایع دیالیز.
- یبوست.
- اضافهوزن ناخواسته، تورم قابلتوجه، تنگی نفس و ایجاد فشارخون بالای شدید (دال بر اضافهبار مایع).
- فشارخون پایین، کاهش وزن، گرفتگی عضلات و گیجی (دال بر نارسایی مایع).
بیماران مبتلا به CAPD باید رژیمی پروتئین بالایی داشته باشند تا از سوءتغذیه پرهیز کنند و خطر عفونت را کاهش بدهند