نوزده: سنگ کلیه

بیماری سنگ بیماری بسیار رایجی در دستگاه ادراری تناسلی است. سنگ کلیه موجب درد غیرقابل‌تحمل می‌شود، اما برخی اوقات ممکن است سنگ‌ها هیچ علامتی نداشته باشند. درصورتی‌که سنگ کلیه به‌درستی درمان نشود، می‌تواند موجب عفونت مجاری ادراری و آسیب به کلیه‌ها شود. وقتی سنگ یک‌بار ایجاد شود، عود آن نیز معمولاً اتفاق می‌افتد؛ بنابراین شناخت، پیشگیری و درمان سنگ ضروری است.

سنگ کلیه یک توده کریستالی سخت است که در کلیه یا مجرای ادراری تشکیل‌شده است. افزایش غلظت کریستال‌ها یا ذرات کوچک کلسیم، اگزالات، اوره، یا فسفات در ادرار عامل ایجاد سنگ است.

میلیون‌ها کریستال از این مواد در ادرار تجمع می‌یابند، به‌تدریج اندازه آن‌ها زیاد می‌شود و پس از گذشت زمان طولانی، یک سنگ تشکیل می‌شود.

ادرار طبیعی حاوی موادی است که از تجمع کریستال‌ها پیشگیری می‌کند یا آن‌ها را مهار می‌کند. کاهش سطح مهارکننده‌های مواد، در تشکیل سنگ شرکت دارد. تشکیل سنگ‌های ادراری (اورلیتیازیس) اصطلاح پزشکی است که برای تشریح سنگ‌های ادراری استفاده می‌شود. باید ذکر شود که روند تشکیل سنگ‌های کیسه صفرا و سنگ‌های کلیوی متفاوت است.

سنگ‌های کلیوی اندازه و شکل متفاوتی دارند. سنگ‌ها ممکن است کوچک‌تر از دانه شن باشند و سطح نرمی داشته باشند. شکل سنگ‌ها می‌تواند، گرد، یا اینکه بیضی باشند، یا اینکه شکلی نامنظم و سطحی خشن داشته باشند. سنگ‌هایی که سطح نرمی دارند موجب درد کمتر می‌شوند و شانس دفع طبیعی آن‌ها بسیار بالا است. از سوی دیگر، سنگ‌های کلیه که شکلی نامنظم و سخت دارند ممکن است موجب درد بیشتر شوند و کمتر احتمال دارد که خودبه‌خود دفع شوند. سنگ‌ها در هر قسمتی از سیستم ادراری می‌توانند تشکیل شوند اما در کلیه‌ها بیشتر تشکیل می‌شوند و از آنجا به پیشابراه می‌روند، برخی اوقات در نواحی باریک شکل می‌گیرند.

سنگ‌های کلیوی 4 نوع اصلی دارند:

1- سنگ‌های کلسیمی: این‌ها رایج‌ترین شکل سنگ کلیوی هستند که 80 - 70 درصد موارد را تشکیل می‌دهند. سنگ‌های کلیوی معمولاً از اگزالات کلسیم و در موارد نادری از فسفات کلسیم تشکیل می‌شوند. سنگ‌های اگزالات کلسیم نسبتاً سخت هستند و معمولاً با دارو دفع نمی‌شوند. سنگ‌های فسفات کلسیم در ادرار قلیایی یافت می‌شوند.

2- سنگ‌های استروویتی: سنگ‌های استروویت (منیزیم آمونیوم فسفات) رواج کمتری دارند (حدود 15 - 10 درصد) و ناشی از عفونت‌های کلیوی می‌باشند. سنگ استروویتی در زنان رایج‌تر است و تنها در ادرار قلیایی تشکیل می‌شود.

3- سنگ‌های اسید اوریکی: سنگ‌های اسید اوریکی خیلی رایج نیستند (حدود 10 - 5 درصد) و احتمال تشکیلشان زمانی بیشتر است که اسید اوریک خیلی زیادی در ادرار وجود داشته باشد و ادرار دائماً اسیدی باشد. سنگ‌های اسید اوریکی در افراد مبتلا به نقرس ممکن تشکیل شوند که غذاهای بسیار پروتئینی مصرف می‌کنند، دهیدراته هستند و یا تحت شیمی‌درمانی قرارگرفته‌اند. سنگ‌های اسید اوریکی پرتو تابشی را از خود عبور می‌دهند، بنابراین به‌وسیله عکس‌برداری توسط اشعه ایکس مشخص نمی‌شوند.

4- سنگ‌های سیستینی: سنگ‌های سیستینی نادر هستند و در شرایط ارثی که سیستینوری نام دارد تشکیل می‌شوند. سیستینوری از روی سطوح بالای سیستین در ادرار معلوم می‌شود.

سنگ شاخ گوزنی چیست؟

سنگ شاخ گوزنی یک سنگ بسیار بزرگ، معمولاً استروویتی است که بخش بزرگی از کلیه را اشغال می‌کند و شبیه شاخ گوزن است، بنابراین به همین نام نامیده می‌شود. یک سنگ شاخ گوزنی حداقل درد را موجب می‌شود یا بدون درد است، تشخیص این سنگ در اکثر موارد صورت نمی‌گیرد و منتج به آسیب کلیوی می‌گردد.

چه عواملی در تشکیل سنگ ادراری مشارکت دارند؟

همه افراد مستعد تشکیل سنگ هستند. عوامل متعددی وجود دارند که خطر گسترش سنگ‌های کلیوی را افزایش می‌دهند از جمله:

• کاهش مصرف مایعات - خصوصاً کاهش جذب آب و دهیدراسیون.
• سابقه فامیلی سنگ‌های کلیوی
• رژیم: رژیمی که مملو از پروتئین‌های حیوانی، سدیم و اگزالات است اما کمبود فیبر دارد و غنی از پتاسیم و میوه‌های خانواده مرکبات است.
• 75 درصد سنگ‌های کلیوی و 95 درصد سنگ‌های مثانه در مردان ایجاد می‌شوند. مردان بین سنین 20 تا 70 سال و افراد چاق بیشتر مستعد سنگ هستند.
• فردی که بیمار بستری است و مدت‌های طولانی بدون تحرک بوده است.
• فردی که در آب‌وهوای گرم و شرجی زندگی می‌کند.
• عفونت‌های عودکننده ادراری و انسداد جریان ادرار.
• بیماری‌های متابولیک: هیپرپاراتیروئیدی، سیستونیوری، نقرس و ... .
• استفاده از داروهای خاصی مانند دیورتیک­ها و ضد اسیدها.

علائم سنگ‌های سیستم ادراری چیست؟

علائم سنگ ادراری ممکن است به نسبت اندازه، شکل و محل و سنگ ادراری متفاوت باشد. علائم رایج سنگ‌ها عبارت‌اند از:

asad

• درد شکم
• بدون علامت. کشف ناگهانی سنگ ادراری در جریان بررسی‌های معمول یا در طول پیگیری بیماری‌های غیر مرتبط. سنگ‌هایی که علامتی ایجاد نمی‌کنند و به‌صورت تصادفی در بررسی‌های رادیولوژیک کشف می‌شوند با عنوان «سنگ‌های خاموش» شناخته می‌شوند.
• تکرر ادرار و احساس نیاز دائمی به ادرار کردن
• تهوع یا استفراغ
• خون در ادرار (هماتوری)
• درد و یا سوزش هنگام ادرار
• اگر سنگ مثانه در محل ورودی پیشابراه جمع شود، در حین ادرار، جریان ادرار ناگهانی قطع می‌شود.
• در معدودی از موارد سنگ ادراری می‌تواند موجب عوارضی چون عفونت‌های مکرر ادراری، آسیب موقت یا دائمی به کلیه شود.

خصوصیات دردهای شکمی ناشی از سنگ در مجاری ادراری

• شدت و محل درد می‌تواند بسته به نوع، اندازه و موقعیت سنگ درون مجرای ادراری، در هر فرد متفاوت باشد. به خاطر بسپارید که اندازه سنگ با شدت درد ارتباطی ندارد. سنگ‌های سخت با اندازه کوچک‌تر نسبت به سنگ‌های نرم با اندازه بزرگ‌تر معمولاً موجب درد شدیدتری می‌شوند.
• درد سنگ می‌تواند از یک‌پهلو درد مبهم تا شروع ناگهانی درد شدید غیرقابل‌تحمل متفاوت باشد. درد با تغییر موقعیت و حرکت تشدید می‌شود. درد می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و بعد از آن یک دوره آرامش خواهد بود. درد شدید و قطع درد خصوصیت سنگی است که از پیشابراه به سمت پایین می‌رود.

- درد شکمی در پهلوها رخ می‌دهد جایی که سنگ قرار دارد. درد کلاسیک سنگ کلیه و حالب دردی است که از کمر به کشاله ران کشیدن می‌شود و معمولاً همراه با تهوع و استفراغ است.

- سنگ مثانه ممکن است موجب دردهای شکمی در قسمت‌های پایین‌تر و درد در حین ادرار شود که در بالای آلت مردانه در مردان نیز احساس می‌شود.

- بسیاری از افرادی که درد شدید ناگهانی شکمی ناشی از سنگ در مجرای ادراری را تجربه می‌کنند با سرعت به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.

آیا سنگ‌های کلیه به کلیه آسیب می‌زنند؟

بله سنگ‌های کلیه یا حالب می‌توانند جریان ادرار را در مجرای ادراری متوقف کنند. چنین انسدادی می‌تواند موجب اتساع لگنچه و کالیس­هایی در کلیه شود. اتساع شدید دائمی ناشی از انسداد در طولانی‌مدت می‌تواند موجب آسیب کلیوی در معدودی از بیماران شود

. تشخیص سنگ‌های ادراری

بررسی‌های انجام‌شده نه‌تنها تشخیص سنگ‌های ادراری

را میسر می‌کنند بلکه شناسایی عواملی که تشکیل سنگ را تسریع می‌کنند را میسر می‌کند.

بررسی‌های رادیولوژیک

سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری: سونوگرافی آزمایشی در دسترس، ارزان و ساده است که در نگ‌های ادراری

و کشف انسداد به کار می‌رود.

رادیوگرافی KUB: اندازه، شکل و موقعیت سنگ‌های ادراری را می‌توان توسط رادیوگرافی کلیه - پیشابراه - مثانه KUB مشاهده کرد. رادیوگرافی KUB مفیدترین روش کنترل دقیق و اندازه سنگ قبل و بعد از درمان سنگ‌های کلسیمی است. از این روش نمی‌توان برای شناسایی سنگ‌هایی که اشعه ایکس را عبور می‌دهند مانند سنگ‌های اسید اوریکی استفاده کرد.

وجود انسداد است.

تصویربرداری رادیوگرافی از سیستم ادراری به‌صورت داخل وریدی IVP: IVP که کمتر استفاده می‌شود، در کشف سنگ‌ها و انسداد بسیار قابل‌اطمینان است. بزرگ‌ترین مزیت IVP این است که اطلاعاتی درباره عملکرد کلیه‌ها ارائه می‌کند. ساختار کلیه و جزئیات مربوط به اتساع مجرای ادراری توسط این آزمایش بهتر مورد قضاوت قرار می‌گیرد. درزمانی که کراتینین سرم بالا رفته است این روش سودمند نیست و نباید استفاده شود.

بررسی‌های آزمایشگاهی

آزمایش ادرار: آزمایش ادرار برای کشف عفونت و اندازه‌گیری pH ادرار؛ جمع‌آوری ادرار 24 ساعته برای اندازه‌گیری حجم روزانه، کلسیم، فسفر، اسید اوریک، منیزیم، اگزالات، سیترات، سدیم و کراتینین ادرار.

آزمایش‌های خون: آزمایش‌های اصلی مانند شمارش کامل سلول‌های خونی، کراتینین سرم، الکترولیت‌ها و قند خون و آزمایش‌های خاص به‌منظور شناسایی مواد شیمیایی خاصی مانند کلسیم، فسفر، اسید اوریک و سطح هورمون پاراتیروئید که تشکیل سنگ را تسریع می‌کند.

آنالیز سنگ‌ها: سنگ‌هایی که دفع می‌شوند یا به‌وسیله روش‌های مختلف درمانی برداشته می‌شوند باید برای آنالیز جمع‌آوری شوند. آنالیز شیمیایی سنگ‌ها می‌تواند ترکیب آن‌ها را مشخص کند که به طرح درمانی کمک می‌کند.

جلوگیری از سنگ‌های ادراری

«وقتی‌که یک سنگ کلیه بسازد، همیشه سنگ خواهد ساخت.» سنگ‌های کلیوی در حدود 50 تا 70 درصد افراد عود می‌کنند. از سوی دیگر، با احتیاط‌های درست‌و درمان مناسب میزان عود سنگ را می‌توان تا 10 درصد یا کمتر کاهش داد؛ بنابراین، تمامی بیمارانی که از سنگ‌های کلیوی رنج می‌برند باید روش‌های پیشگیرانه را دنبال کنند.

معیارهای کلی

رژیم غذایی عوامل مهمی است که می‌تواند تشکیل سنگ مجاری ادراری را تسریع کند یا از آن ممانعت به عمل آورد. معیارهای کلی سودمند در تمامی بیماران مبتلا به سنگ‌های مجاری ادراری عبارت‌اند از:

1- نوشیدن مایعات زیاد

• یک معیار ساده و مهم‌ترین معیار برای پیشگیری از تشکیل سنگ نوشیدن مقدار زیادی آب، نوشیدن مقدار زیادی آب، نوشیدن مقدار زیادی آب است. روزانه 14- 12 لیوان آب (بیش از 3 لیتر) آب بنوشید. برای تضمین دریافت آب کافی در کل روز، یک بطری آب همراه خود داشته باشید.
• اینکه چه آبی بنوشید برای بسیاری از بیماران سال­ها یک معمای غامض بوده است؛ اما به خاطر بسپارید که پیشگیری از تشکیل سنگ مهم‌تر از کیفیت آب است.
• برای پیشگیری از سنگ، تولید حجم کافی از ادرار، در هر روز مهم‌تر از حجم مایعی است که مصرف می‌شود. برای اطمینان از اینکه شما مقدار کافی آب می‌نوشید، حجم کلی ادرار را هر روز اندازه بگیرید. این حجم باید بین 2 تا 2.5 لیتر در هر روز باشد.
• رنگ ادرار یا غلظت آن می‌تواند تعیین کند که شما چه مقدار مایع مصرف می‌کنید. اگر مقدار کافی آب را در کل روز بنوشید، ادرار رقیق، شفاف و تقریباً آبکی خواهد بود. ادرار رقیق، نشانه غلظت پایینی مواد معدنی است که از تشکیل سنگ جلوگیری می‌کند. ادرار زرد، تیره و غلیظ نشانه مصرف مقدار ناکافی آب است.
• برای پیشگیری از تشکیل سنگ عادت نوشیدن دو لیوان آب بعد از هر غذا مفید خواهد بود. نوشیدن دو لیوان آب در هر روز پیش از خوابیدن و یک لیوان آب اضافی در هر بار بیدار شدن از خواب شبانه اهمیت خاصی دارد. اگر شما باید در طول شب چندین بار برای ادرار کردن بیدار شوید، احتمالاً مقدار کافی مایعات را در طول شب و روز نوشیده‌اید.
• مصرف مقدار مایعات بیشتر در افرادی که فعالیت‌های فیزیکی در روزهای گرم داشته‌اند از آن جهت مهم است که مقدار آب قابل‌توجهی در طی فعالیت از دست می‌رود.
• مصرف مایعاتی مثل شیر نارگیل، آب برنج یا جو، مایعات غنی مرکبات مثل لیموناد و آناناس، به افزایش مصرف مایعات کلی و جلوگیری از سنگ کمک می‌کند.

کدام مایعات برای پیشگیری از سنگ ادراری ترجیح داده می‌شوند؟

مصرف مایعاتی مثل شیر نارگیل، آبجو یا برنج و آب مرکبات مثل لیموناد، آب گوجه‌فرنگی یا آناناس به جلوگیری از تشکیل سنگ کمک می‌کند؛ اما به خاطر بسپارید که حداقل 50 درصد کل مایعات مصرفی باید آب باشد.

برای پیشگیری از تشکیل سنگ ادراری چه مایعاتی نباید مصرف شوند؟

از مصرف گریپ‌فروت، کرن بری (قره قاط) و آب سیب، چای غلیظ، قهوه، شکلات و نوشیدنی‌های بدون الکل حاوی قند مثل کولا، کل نوشیدنی‌های الکلی از جمله آبجو پرهیز کنید. این نوشیدنی‌ها با افزایش خطر تشکیل سنگ مرتبط بوده‌اند.

2- محدودیت نمک

از مصرف نمک زیاد در رژیم پرهیز کنید. از مصرف‌ترشی، چیپس، اسنک‌های شور کلسیمی پرهیز کنید. مقادیر زیادی از نمک یا سدیم در رژیم می‌تواند دفع کلسیم را از طریق ادرار افزایش دهد و از این طریق خطر تشکیل سنگ‌های کلسیمی را بالا ببرد. برای پیشگیری از تشکیل سنگ مصرف سدیم باید در حد کمتر از 100 میلی اکی­والان یا 6 گرم نمک غذا به‌صورت روزانه محدود شود.

3- کاهش مصرف پروتئین‌های حیوانی

از غذاهای غیر سبزی‌هایی مثل گوشت گوسفند، مرغ، جوجه، ماهی و تخم‌مرغ پرهیز کنید. این غذاهای حیوانی حاوی اسید اوریک زیاد یا پورین هستند و می‌توانند خطر سنگ‌های اسید اوریکی و کلسیمی را بالا ببرند.

4- رژیم متعادل

یک رژیم متعادل با سبزی‌ها و میوه‌های بیشتر بخورید بار اسیدی را کاهش می‌دهند و ادرار را کمتر اسیدی می‌کنند. میوه‌هایی مثل موز، آناناس، بلواری، توت‌فرنگی و پرتقال بخورید. سبزی‌هایی مثل هویج، کدوی تلخ (کارلا - آمپالایا)، کدوی مسما و فلفل دلمه‌ای بخورید. غذاهای پر فیبر مثل بارلی، لوبیا، جوی دوسر و دانه اسفرزه بخورید. غذاهای تصفیه‌شده مثل نان سفید، پاستاها و شکر را محدود کنید یا مصرف نکنید. سنگ‌های کلیوی با مصرف غذاهای پر از قند مرتبط هستند.

5- توصیه دیگر

مصرف ویتامین c را به کمتر از 1000 میلی‌گرم در روز محدود کنید. از خوردن غذاهای سنگین در شب پرهیز کنید. چاقی یک عامل خطر مستقل در تشکیل سنگ است.

معیارهای خاص

1- پیشگیری از سنگ کلسیمی

• رژیم غذایی: این باور غلطی است که کلسیم نباید به‌وسیله بیمارانی که از سنگ‌های کلیوی رنج می‌برند استفاده شود. برای پیشگیری از تشکیل سنگ یک رژیم سالم همراه با مصرف کلسیم داشته باشید که شامل نوشیدن فراورده‌هایی لبنی است. کلسیم مربوط به رژیم غذایی به اگزالات روده می‌چسبد که جذب اگزالات روده را محدود می‌کند و متعاقباً تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، وقتی‌که کلسیم رژیم کاهش یابد، اگزالات بدون پیوند به کلسیم در روده می‌تواند به‌آسانی از طریق روده‌ها برای تسریع تشکیل سنگ‌های اگزالاتی جذب شود./li>
• · از مصرف مکمل‌های کلسیمی و رژیمی که کلسیم پایینی دارد پرهیز کنید، زیرا هردوی این‌ها خطر ایجاد سنگ را افزایش می‌دهند. منابع رژیمی کلسیمی مانند فراورده‌های لبنی در بیمارانی که خطر گسترش سنگ‌های کلیوی را دارند بر کلمه‌ای کلسیمی مرجح است. اگر مکمل‌های کلسیمی ضروری هستند، برای کاهش خطر آن‌ها باید همراه با غذا مصرف شوند./li>
• داروها. دیورتیک­های تیازیدی در پیشگیری از سنگ‌های کلسیمی به این جهت مفید است که آن‌ها دفع کلسیم را در ادرار کم می‌کنند.

2- پیشگیری از سنگ اوگسالاتی

افرادی که سنگ‌های اوگسالاتی دارند باید غذاهای غنی از اوگسالات را محدود کنند. غذاهای غنی از اوگسالات عبارت‌اند از:

• سبزی‌ها: اسفناج، ریواس، بامیه، لیدی فینگر، سیب‌زمینی.
• میوه‌ها و میوه‌های خشک: توت‌فرنگی، رازبری، چیکو، آملا، کاستارد سیب، انگور، بلارد، بادام و انجیر خشک.
• غذاهای دیگر. فلفل سبز، کیک میوه، مارمالاد، شکلات تلخ، کره بادام‌زمینی، غذاهای سویایی و کاکائو.
• نوشیدنی‌ها: آب گریپ‌فروت، کولای تلخ، چای تلخ و قوی.

3- پیشگیری از سنگ‌های اسید اوریکی

• پرهیز از تمامی نوشیدنی‌های الکلی.
• پرهیز از غذاهای غنی از پروتئین مثل گوشت اندام‌ها (مغز، جگر، کلیه)، ماهی خصوصاً با فلس (مثل ساردین، سالمون، آنکووی)، خوک، جوجه، گوساله و تخم‌مرغ.
• محدود کردن بنشنهایی مثل لوبیا یا عدس، سبزی‌هایی مثل قارچ، اسفناج، مارچوبه و گل‌کلم.
• محدود کردن غذاهای چرب مثل سس سالاد، بستنی و غذاهای سرخ‌کرده.
• دارو: آلوپورینول برای مهار کردن سنتز اسید اوریک و کاهش دفع ادراری اسید اوریک. پتاسیم سیترات برای ایجاد ادرار قلیایی، زیرا اسید اوریک رسوب می‌کند و در ادرار اسیدی سنگ تشکیل می‌دهد.
• معیارهای دیگر. کاهش وزن، بیماران چاق قادر به قلیایی کردن ادرار نیستند و این امر خطر تشکیل سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش می‌دهد.

عوامل تعیین‌کننده درمان سنگ‌های ادراری به میزان علائم، اندازه، موقعیت و علت سنگ و وجود یا فقدان عفونت یا انسداد ادراری بستگی دارد. دو گزینه درمانی اصلی عبارت‌اند از:

الف) درمان محافظه‌کارانه

ب) درمان جراحی

الف) درمان محافظه‌کارانه

اکثر سنگ‌های کلیوی کوچک هستند (قطر کمتر از 5 میلی‌متر) و می‌توانند خودبه‌خود ظرف 3 تا 6 هفته از شروع علائم دفع شوند. هدف درمان محافظه‌کارانه تخفیف علائم و کمک به دفع سنگ بدون عمل جراحی است.

برای درمان درد غیرقابل‌تحمل، بیمار ممکن است نیازمند تجویز داخل عضلانی یا داخل وریدی داروهای ضدالتهابی

غیراستروئیدی (NSIAD ها) یا مخدرها باشد. برای کاهش دردهای شدید، داروهای خوراکی اغلب مؤثر هستند.

در بیمارانی که درد شدید دارند، مصرف مایعات باید متوسط باشد و خیلی زیاد نباشد زیرا ممکن است موجب تشدید درد شود؛ اما در دوره‌های بدون درد، مایعات زیادی بنوشید تا حدود 2 تا 3 لیتر آب در روز بنوشید. به خاطر بسپارید که آبجو یک ماده درمانی برای بیماران مبتلا به سنگ‌های کلیه نیست.

بیمارانی که گاز معده و تهوع، استفراغ و تب دارند ممکن است نیازمند تزریق سرم سالین برای اصلاح کمبود مایعات باشند. بیماران باید سنگ دفع شده را برای آزمایش نگه‌دارند. یک روش ساده جمع‌آوری سنگ‌هایی است که در ادرار دفع شده‌اند(غربال).

معیارهای دیگر

حفظ PH صحیح ضروری است خصوصاً برای بیمارانی که مبتلا به سنگ‌های اسید اوریکی هستند. داروهایی چون بلوک کننده‌های کانال کلسیمی و آلفا بلوکرها اسپاسم­های حالب را مهار می‌کنند و حالب را به‌اندازه‌ای گشاد می‌کنند که اجازه عبور سنگ را می‌دهد. این مسئله خصوصاً زمانی مفید است که سنگ در حالب نزدیک به مثانه قرارگرفته باشد عوارضی چون تهوع، استفراغ و عفونت مجاری ادراری را درمان کنید. از تمامی معیارهای عمومی و خصوصاً پیش‌گیرنده که قبلاً ذکرشده‌اند (توصیه رژیمی، دارو ...) تبعیت کنید.

ب) درمان جراحی

درمان‌های متفاوت جراحی در سنگ‌های کلیوی دیده می‌شوند که نمی‌توان آن‌ها را با معیارهای محافظه‌کارانه درمان کرد. رایج‌ترین روش‌های جراحی، سنگ‌شکن با امواج با فشار بسیار بالا ESWL است، برش زیرپوستی کلیه برای برداشتن سنگ‌ها PCNL، آندوسکوپی از مجاری ادراری و در معدودی موارد جراحی باز. این تکنیک‌ها مکمل یکدیگر هستند. این روندها توسط اورولوژیستی انجام می‌شوند که تصمیم می‌گیرد کدام روش برای هر بیمار بهترین نتیجه را به دنبال خواهد داشت.

کدام بیمار مبتلا به سنگ ادراری باید جراحی کند؟

بیشتر بیمارانی که سنگ‌های کوچک دارند را می‌توان به‌صورت غیرتهاجمی درمان کرد؛ اما ممکن است برای دفع سنگ‌های کلیوی به جراحی نیاز باشد زمانی که سنگ‌ها:

• موجب عود یا درد شدید شوند و بعد از دوره درمانی قابل‌قبول دفع نشوند.
• برای دفع خود به خودی خیلی بزرگ هستند. سنگ‌هایی که بیش از 6 میلی‌متر قطر دارند ممکن است نیازمند مداخله جراحی باشند.
• موجب انسداد قابل‌توجه، بلوک کردن جریان ادرار و آسیب زدن به کلیه شوند.
• موجب عفونت عودکننده مجاری ادراری یا خونریزی شوند.

جراحی فوری ممکن است در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی لازم باشد زیرا سنگ عملکرد یک کلیه یا هر دو کلیه را همزمان مسدود کرده است.

1- ESWL (سنگ‌شکن با امواج با فشار بسیار بالا)

ESWL سنگ‌شکن با امواج با فشار بسیار بالا، آخرین، مؤثرترین و متناوب‌ترین درمانی است که برای سنگ‌های کلیه استفاده‌شده است. سنگ‌شکن برای سنگ‌هایی ایده‌آل است که کمتر از 1.5 سانتیمتر اندازه دارند یا در قسمت‌های بالایی حالب قرار دارند. در سنگ‌شکن با موج‌های شوکی بسیار متمرکز یا موج‌های اولتراسونیکی که به‌وسیله یک ماشین سنگ‌شکن ایجاد می‌شوند سنگ‌ها خرد می‌شوند. سنگ‌ها به ذرات کوچکی خرد می‌شوند و به‌آسانی از مجرای ادراری در ادرار دفع می‌شوند. بعد از سنگ‌شکن، به بیمار توصیه می‌شود که مایعات زیادی بنوشد که بخشه‌ای مختلف سنگ را دفع کنند. در مواقعی که پیش‌بینی می‌شود بعد از سنگ‌شکن یک سنگ بزرگ در مسیر حالب انسدادی رخ دهد، یک سوند داخلی یا «استنت» (وسیله یا قالب از یک ماده مناسب که برای نگهداری بافت در جای خودش استفاده می‌شود)(از نوع پلاستیکی خاص) در حالب قرار داده می‌شود تا مانع انسداد شود.

سنگ‌شکن معمولاً بی‌خطر است. عوارض احتمالی سنگ‌شکن عبارت‌اند از دفع خون از ادرار، عفونت مجرای ادراری، دفع ناقص سنگ (ممکن است به جلسات بیشتری از سنگ‌شکن نیاز شود)، تکه‌تکه شدن ناقص سنگ (که می‌تواند منجر به انسداد مجاری ادراری شود)، آسیب به کلیه‌ها و افزایش فشارخون.

مزایای سنگ‌شکن این است که روشی بی‌خطر است که نیازمند بستری، بیهوشی، برش یا قطع کردن نیست. درد در این روش حداقل است و برای بیماران در تمامی گروه‌های سنی مناسب است.

سنگ‌شکن برای سنگ‌های بزرگ و در بیماران چاق کمتر مؤثر است. سنگ‌شکن در دوران حاملگی و در بیمارانی که مبتلا به عفونت حاد، فشارخون کنترل نشده، انسداد دیستال در مجرای ادراری و اختلالات خونریزی دهنده است توصیه نمی‌شود.

بعد از سنگ‌شکن، مراجعات منظم، بررسی دوره‌ای و ملزم بودن به معیارهای پیشگیری‌کننده علیه عود سنگ، لازم است.

2- برداشتن سنگ از طریق برش زیر پوستی کلیه (PCNL)

برداشتن سنگ از طریق برش کوچک پوستی، یا PCNL، یک روش کارآمد در درمان سنگ‌های کلیوی یا سنگ‌های حالب متوسط تا بزرگ (بزرگ‌تر از 5/1 سانتی‌متر) است. PCNL رایج‌ترین گزینه در زمانی است که روش‌های دیگر درمانی مثل سنگ‌شکن یا آندوسکوپی مجاری ادراری شکست‌خورده است.

در این روند، تحت بیهوشی کامل، اورولوژیست یک برش ظریف در پشت انجام می‌دهد و یک مجرای کوچک از پوست به کلیه با کمک مانیتور یا با کنترل سونوگرافی ایجاد می‌کند. برای جایگذاری ابزارها مجرا گشاد می‌شود. با استفاده از ابزاری که نفروسکوپ نام دارد، اورولوژیست سنگ را تعیین محل می‌کند و خارج می‌کند (نفرولیتوتومی). وقتی‌که سنگ بزرگ است آن را با استفاده از امواج با فرکانس بالا خرد می‌کنند و تکه‌های سنگ را خارج می‌کنند (نفرولیتوتومی). PCNL بی‌خطر است، اما خطرات و عوارضی وجود دارند که می‌تواند با هر جراحی دیگری نیز رخ دهند. عوارض احتمالی PCNL خونریزی، عفونت، آسیب به ارگان‌های دیگر شکمی مثل روده بزرگ، نشت ادرار و هیدروتوراکس می‌شوند. مزیت عمده PCNL این است که تنها یک برش کوچک (حدود یک سانتیمتر) نیاز است. برای تمامی انواع سنگ‌ها،PCNL کارآمدترین روشی است که بیمار را به‌طور کامل در یک جلسه بدون سنگ می‌کند. در PCNL بستری شدن در بیمارستان کوتاه است و بهبودی سریع است.

3- آندوسکوپی حالب یا یورتروسکوپی URS

یورتروسکوپی یک روش موفق برای درمان سنگ‌هایی است که در قسمت‌های پایین و میانی حالب قرار دارند. تحت بیهوشی، یک لوله نازک سبک منعطف (اورتروسکوپ، معاینه میزنای به‌وسیله اندوسکوپ فیبر اوپتیک) با دوربینی همراه می‌شود که از طریق پیشابراه به مثانه و قسمت بالایی پیشابراه جایگذاری می‌شود.

سنگ از طریق اورتروسکوپ دیده می‌شود و بسته به‌اندازه سنگ و قطر حالب، سنگ ممکن است تکه‌تکه شود و / یا برداشته شود. اگر سنگ پیشابراهی کوچک باشد، به‌وسیله گیره چنگ زده می‌شود و خارج می‌گردد. اگر سنگ آن‌قدر بزرگ باشد که در یک قطعه دفع نشود، می‌توان آن را با استفاده از سنگ‌شکن پنوماتیک به قطعات کوچکی تقسیم کرد. این سنگریزه‌ها خودبه‌خود از ادرار دفع می‌شوند. بیماران در حالت طبیعی همان روزبه خانه می‌روند و می‌توانند به‌صورت طبیعی فعالیت طی دو تا سه روز فعالیت خود را آغاز کنند.

مزایای یورتروسکوپی عبارت‌اند از اینکه حتی سنگ‌های سخت را می‌توان با این روش خرد کرد و این کار نیازمند برش نیست. این روش برای زنان حامله، افراد چاق و افرادی که خونریزی دارند بی‌خطر است.

یورتروسکوپی معمولاً بی‌خطر است اما با این فرایند نیز خطراتی وجود دارد. عوارض احتمالی آن عبارت‌اند از دفع خون در ادرار، عفونت مجرای ادراری، سوراخ شدن حالب و تشکیل زخمی که قطر حالب را باریک می‌کند (تنگ‌شدگی حالب).

4- جراحی باز

جراحی باز تهاجمی‌ترین و دردناک‌ترین روش برای سنگ است که نیازمند 5 تا 7 روز بستری دارد.

باوجود فنّاوری‌های جدید، نیاز به جراحی باز به میزان قابل‌توجهی کاهش‌یافته است. در حال حاضر، جراحی باز تنها در موقعیت‌های بسیار نادر در موارد خیلی پیچیده با سنگ‌های خیلی بزرگ استفاده می‌شود.

مزیت اصلی جراحی باز برداشتن چندین سنگ خیلی بزرگ یا شاخ گوزنی در یک جلسه است. جراحی باز کارآمد است و روش درمانی کم‌هزینه‌ای خصوصاً در کشورهای درحال‌توسعه‌ای است که محدودیت منابع وجود دارد.

چه زمانی فرد مبتلا به سنگ کلیه باید با پزشک مشورت کند؟

بیمار مبتلا به سنگ کلیه در صورت مشاهده علائم زیر باید بلافاصله با پزشک مشورت کند:

• درد شدید در ناحیه شکمی که با مصرف دارو آرام نمی‌شود.
• تهوع و استفراغ شدید که مانع مصرف دارو و مایعات می‌شود.
• تب، لرز و سوزش ادرار با درد در شکم.
• خون در ادرار.
• عدم وجود خروجی ادرار.