شبادراری یا ادرار کردن بیاختیار در هنگام خواب کاملاً در کودکان رایج است. در بیشتر موارد این حالت خودبهخود بدون هرگونه درمانی همزمان با بزرگ شدن کودک برطرف میشود؛ اما برای کودکان و خانوادههایشان نگرانکننده است زیرا موجب ناراحتی و شرمندگی میشود. این مشکل ناشی از بیماری کلیوی، تنبلی یا شیطنت کودک نیست.
چه درصدی از کودکان مبتلا به شبادراری هستند و در چه سنی بهصورت طبیعی متوقف میشود؟
شبادراری خصوصاً زیر سن 6 سالگی رایج است. در سن 5 سالگی، شبادراری در حدود 15 تا 20 درصد رخ میدهد. با بالا رفتن سن، کاهش نسبی در بروز شبادراری دیده میشود: 5 درصد تا 10 سالگی، 2 درصد در 15 سالگی و کمتر از 1 درصد در بزرگسالان.
کدام کودکان بیشتر احتمال دارد که شبادراری داشته باشند؟
- کودکانی که والدینشان همین مشکل را در زمان کودکی خود تجربه کردهاند.
- کودکانی که مشکل سیستم عصبی و تأخیر تکاملی دارند که توانایی کودک را برای تشخیص پر بودن مثانه کاهش میدهد.
- کودکانی که خواب عمیق دارند.
- پسران بیشتر از دختران این مشکل را دارند.
- افزایش استرس روانی یا جسمی ممکن است حالت را تشدید کند.
- در درصد اندکی از کودکان (2 تا 3 درصد)، مشکلات پزشکی مثل عفونت مجاری ادراری، دیابت، نارسایی کلیوی، انگل، یبوست، مثانه کوچک، ناهنجاریهای نخاع یا نقص دریچههای پیشابراهی در پسران، مسئول این مشکل هستند.
شب ادراری در شب مشکل رایج کودکان خردسال است، اما یک بیماری نیست.
چه آزمایشهایی و چه زمانی برای شبادراری کودکان باید انجام شوند؟
بررسیها تنها در کودکان خاص و در زمانی صورت میگیرد که تردیدی در مورد مشکلات ساختاری یا طبی وجود دارد. رایجترین آزمایشهای انجامشده عبارتاند از آزمایش ادرار، گلوکز خون، رادیوگرافی از نخاع و بررسی سونوگرافی یا دیگر آزمایشهای تصویربرداری از کلیهها یا مثانه.
درمان
شبادراری کاملاً غیرارادی است و عمداً انجام نمیشود. کودکان باید اطمینان داده شوند که با گذر زمان شبادراری متوقف یا درمان خواهد شد. نباید کودک را سرزنش یا تنبیه کرد.
درمان اولیه شبادراری شامل آموزش، درمان انگیزشی و تغییر در عادات مصرف مایعات و ادرار کردن میباشد. اگر شبادراری با این روشها بهتر نشود، زنگهای شبادراری یا دارو را میتوان امتحان کرد.
1- آموزش و درمان انگیزشی
- کودک باید کاملاً درباره شبادراری آموزش داده شود.
- شبادراری تقصیر کودک نیست بنابراین نباید او را دراینباره سرزنش یا ملامت کرد.
- مراقبت باشید که هیچکس کودک را به این خاطر اذیت نکند. کاهش استرس کودکی که شبادراری دارد مهم است. خانواده کودک باید حمایتگر باشند و کودک باید اطمینان یابد که مشکل او موقتی است و قطعاً برطرف خواهد شد.
- بجای پوشک از شلوارهای مناسب استفاده کنید.
- شرایط دسترسی سریع و مناسب کودک به دستشویی در شب را با استفاده از لامپهای مناسب فراهم کنید.
با افزایش سن، رویکرد همدلانه و انگیزشی میتواند مشکل شبادراری را برطرف کند
- یکدست پیژامه، ملحفه و حوله دست اضافی را داشته باشید تا درصورتیکه کودک به خاطر شبادراری بیدار شد بتواند بهراحتی لباسها و ملحفه خود را عوض کند.
- روی تشک را با پلاستیک بپوشانید تا از آسیب رسیدن به آن جلوگیری کنید.
- برای جذب بیشتر یک حوله بزرگ زیر ملحفه کودک بگذارید.
- کودک را تشویق کنید که هرروز صبح دوش بگیرد تا بوی ادرار ندهد.
- برای هر شب بدون شبادراری کودک را تحسین کنید و به او جایزه بدهید. حتی یک هدیه کوچک یک دلگرمی بزرگ برای کودک است.
- یبوست را باید درمان کرد و نباید آن را نادیده گرفت.
2- محدودیت مصرف مایعات
- میزان مایعاتی که کودک دو تا سه ساعت پیش از خوابیدن مینوشد را محدود کنید اما مطمئن شوید که میزان کافی مایعات در طول روز مصرف شود.
- اجتناب از کافئین (چای، قهوه)، نوشابههای کربناتی (کولا) و شکلات در عصر. این مواد میتوانند نیاز به ادرار کردن را افزایش دهند و شبادراری را تشدید کنند.
3- توصیهای در مورد عادات ادرار کردن
- پیش از خواب کودک را به ادرار کردن مضاعف تشویق کنید. اول در زمان معمول ادرار کند و بار دوم درست پیش از به خواب رفتن.
- عادت رفتن به دستشویی را در فواصل معینی در کل روز بهصورت یک عادت برای کودک دربیاورید.
- هر شب سه تا 4 ساعت بعدازاینکه کودک به خواب رفت او را بیدار کنید تا ادرار کند. در صورت لزوم از زنگ استفاده کنید.
- با تعیین محتملترین ساعت برای شبادراری، زمان بیدار کردن کودک باید تنظیم شود.
محدودیت مصرف مایعات پیش از خوابیدن و روش منظم در عادات ادرار کردن مهمترین روشهای پیشگیری از شبادراری هستند.
4- زنگ شبادراری
- استفاده از زنگ شبادراری و زنگ رطوبت کارآمدترین روش کنترل شبادراری است و معمولاً در کودکان زیر 7 سال انجام میشود.
- در این زنگ یک سنسور به لباسزیر کودک متصل میشود. وقتیکه کودک تختخوابش را خیس میکند، دستگاه اولین قطرات ادرار را حس میکند، زنگ میزند و کودک را بیدار میکند. کودک بیدار شده میتواند ادرارش را کنترل کند تا به دستشویی برسد.
- زنگ به آموزش کودک برای بیدار شدن بهموقع پیش از مشکل شبادراری کمک میکند.
5- تمرینهای پرورش دادن مثانه
- بسیاری از کودکانی که مشکل شبادراری دارند مثانه کوچکی دارند. هدف پرورش مثانه افزایش ظرفیت مثانه است.
- در طول روز از کودکان خواسته میشود که مقدار زیادی آب بنوشند و ادرارشان را باوجود نیازشان به ادرار نگهدارند.
- کودک با تمرین، میتواند ادرارش را مدتزمان طولانیتری نگه دارد. این امر عضلات مثانه را تقویت میکنند و ظرفیت مثانه افزایش خواهد یافت.
6- درمان دارویی
داروها بهعنوان آخرین درمان توقف شبادراری استفاده میشوند و معمولاً تنها در کودکان بالای هفت سال مصرف شوند. این داروها کارآمد هستند، اما شبادراری را درمان نمیکنند. این داروها یک روش توقف ارائه میکنند و در یک دوره موقت بهترین کاربرد را دارند. شبادراری معمولاً زمانی که داروها متوقف میشوند عود میکند. درمان دائمی با زنگهای شبادراری بیش از داروها انجام میشود.
زنگهای شبادراری و درمان دارویی معمولاً برای کودکان بالای 7 سال اتخاذ میشوند
الف) دسموپرسین استات DDAVP: قرصهای دسموپرسین در بازار موجودند و زمانی تجویز میشوند که روشهای دیگر ناموفق هستند. این دارو کمک میکند که مقدار ادرار تولیدشده در شب کاهش یابد و تنها در کودکانی سودمند است که حجم زیادی ادرار تولید میکنند. مواظب باشید که در مقطع زمانی که کودک این دارو را مصرف میکند، مصرف مایعات عصر کاهش داده شود تا از مسمومیت با آب جلوگیری شود. این دارو معمولاً پیش از زمان خواب مصرف میشود و باید از مصرف آنها در شبهایی که کودک به هر دلیلی مقدار زیادی مایع نوشیده است پرهیز شود.
اگرچه این دارو خیلی کارآمد است و عوارض جانبی معدودی دارد، استفاده از آن به دلیل هزینه زیاد آن محدودشده است.
ب) ایمی پرامین: ایمی پرامین (یک ضدافسردگی سه حلقهای) تأثیر آرامبخشی بر مثانه دارد و اسفنکتر را محکم میکند و درنتیجه ظرفیت مثانه برای حفظ ادرار را بالا میبرد. این دارو معمولاً به مدت 6 تا 3 ماه مصرف میشود. به دلیل تأثیر سریع آن، این دارو یک ساعت پیش از خواب مصرف میشود. این دارو بهشدت مؤثر است، اما به دلیل عوارض جانبی متعددش بهصورت گزینشی استفاده میشود. عوارض جانبی ممکن است شامل تهوع، استفراغ، ضعف، گیجی، بیخوابی، اضطراب، لرزش، تاری دید، خشکی دهان و یبوست شود.
ج) اکسی بوتینین: اکسی بوتینین (یک داروی آنتی کولینرژیک) سودمند برای طول روز و شبادراری است. این دارو انقباضهای مثانه را کاهش میدهد و ظرفیت مثانه را افزایش میدهد. عوارض جانبی ممکن است شامل خشکی دهان، گرگرفتگی صورت و یبوست باشد.
درمان دارویی برای شبادراری، یک روش متوقف کننده کارآمد با مزایای کوتاهمدت است اما درمانکننده نیست.
فرد چه زمانی باید در مورد مشکل شبادراری کودک با پزشک مشورت کند؟
خانواده کودکی که شبادراری دارند باید بلافاصله با پزشک مشورت کنند درصورتیکه:
- مشکل شبادراری در طول روز دارد.
- شبادراری بعد از سن هفت یا هشتسالگی ادامه دارد
- شبادراری مجدداً حداقل 6 ماه بعد از یک دوره خشک بودن شروع شود.
- کنترل مدفوع کردن ندارد.
- تب، درد، سوزش و تکرر ادرار، تشنگی غیرطبیعی و تورم صورت و پاها دارد.
- جریان ادرار ضعیفی دارد، در ادرار کردن مشکل دارد یا نیاز به تلاش کردن در هنگام ادرار دارد.
در مواردی که شبادراری در طول روز با تب، سوزش ادرار یا مشکل بلع همراه است، بلافاصله با پزشک مشورت کنید.