جمله قدیمی «علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد» در درمان بیماریهای کلیوی مصداق دارد. بیماری کلیوی مزمن CKD قابلدرمان نیست و در صورت عدم درمان ممکن است منجر به مرحله پایانی بیماری کلیوی ESKD گردد. همانطور که در فصول قبلی بررسی شد، فرد مبتلا به CKD میتواند هیچ علائمی نداشته باشد، یعنی، هیچ علامتی از بیماری بروز نکند؛ اما اگر تشخیص بیماری کلیوی بهموقع انجام شود، درمان مناسب پزشکی را میتوان انجام داد و پیشرفت ESKD میتواند به تأخیر بیافتد یا کند شود؛ بنابراین هر زمانی که مشکوک به مشکل کلیوی هستیم، توصیه میشود که معاینه سریع و تشخیص زودهنگام صورت گیرد.
چه کسانی باید کلیههایشان را چک کنند؟ چه کسانی در معرض خطر زیاد گسترش مشکلات کلیوی قرار دارند؟
همه ممکن است دچار مشکلات کلیوی شوند اما در حالات زیر خطر بیشتر است:
- علائم بیماری کلیوی
- دیابت
- مشکل در کنترل فشارخون
- تاریخچه خانوادگی بیماری کلیوی، دیابت و فشارخون
- مصرف طولانیمدت تنباکو، چاقی مزمن و / یا کهولت سن
- مصرف طولانیمدت مسکنهایی نظیر داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (ایبوپروفن، ناپروکسن)
- نقایص مادرزادی دستگاه ادراری.
غربالگری در چنین افراد پرخطری به کشف زودهنگام و تشخیص بیماری کلیوی کمک میکند.
مراحل ابتدایی بیماریهای کلیوی معمولاً بدون علامت هستند، تنها راه کشف این بیماریها انجام آزمایش است.
چگونه مشکلات کلیوی را تشخیص بدهیم؟ معمولاً چه آزمایشهایی انجام میشوند؟
پزشکان برای تشخیص مشکلات مختلف کلیوی یک تاریخچه مشروح از بیمار میگیرند، فرد را کاملاً معاینه میکنند، فشارخون را بررسی کرده و پسازآن آزمایشهای مناسب را توصیه میکنند. متداولترین و سودمندترین آزمایشهای انجامشده عبارتاند از آزمایش ادرار، آزمایش خون و بررسیهای رادیولوژی.
1- آزمایشهای ادرار
آزمایشهای مختلف ادرار اسناد سودمندی را برای تشخیص انواع مختلف بیماریهای کلیوی ارائه میکنند.
آزمایش متداول ادرار
- آزمایشی ساده، ارزان و از نظر تشخیصی بسیار سودمند است.
- حالات غیرطبیعی مشاهدهشده در آزمایش متداول ادرار اسناد تشخیصی مهمی را ارائه میکند اما یک آزمایش ادرار طبیعی لزوماً بیماریهای کلیوی زمینهای را رد نمیکند.
- وجود پروتئین در ادرار (پروتئینوری) در بیماریهای مختلف کلیوی دیده میشود. هرگز نباید آن را نادیده گرفت. وجود پروتئین در ادرار میتواند اولین، ابتداییترین و تنها هشدار علامت بیماری کلیوی مزمن (و حتی بیماری قلبی) باشد. برای مثال پروتئینوری اولین علامت درگیری کلیه در دیابت است.
- وجود باکتری در ادرار میتواند نشانه وجود عفونت مجاری ادراری باشد (UTI).
- وجود پروتئین و گلبولهای قرمز در ادرار میتواند نشانه وجود بیماریهای التهابی کلیه مانند گلومرولونفریتها باشد.
میکروآلبومینوری
میکروآلبومینوری یعنی مقادیر خیلی کمی از پروتئین در ادرار دیده میشوند. این آزمایش اولین و ابتداییترین سند تشخیص درگیری کلیه در بیماری دیابت است. در این مرحله، بیماری میتواند از طریق درمان صحیح و دقیق بهصورت بالقوه برگشتپذیر باشد.
انجام آزمایش ساده ادراری متداول در کشف و تشخیص ابتدایی بیماری کلیوی بسیار مهم است.
سایر آزمایشهای ادراری
- · ادرار 24 ساعته برای پروتئین: در بیمارانی که پروتئین در ادرارشان دیده میشود، این آزمایش لزوماً مقدار کل و دقیق دفع پروتئین در 24 ساعت را مشخص میکند. این آزمایش برای ارزیابی شدت بیماری و تأثیر درمان بر دفع پروتئین مهم است.
- · کشت و آزمایش حساسیتی: این آزمایش اطلاعات ارزشمندی درباره نوع باکتری که موجب عفونت ادراری میشود و انتخاب آنتیبیوتیک مناسب درمان را ارائه میکند. ممکن است 72-48 ساعت طول میکشد تا نتایج نهایی این آزمایش را به دست بیاوریم.
- · آزمایش ادرار برای باسیل اسیدی سریع: این آزمایش در تشخیص توبرکلوز (سل) مجرای ادرار سودمند است.
2- آزمایشهای خون
آزمایشهای مختلف خون برای تشخیص بیماری مختلف کلیوی لازم هستند.
- · کراتینین و اوره
سطوح کراتینین و اوره خون عملکرد کلیهها را منعکس میکنند. کراتینین و اوره دو محصول جانبی هستند که بهطور طبیعی از طریق کلیهها از خون برداشته میشوند. وقتیکه عملکرد کلیهها کاهش مییابد، سطوح کراتینین و اوره خون افزایش مییابد. مقدار طبیعی کراتینین سرم از 0.9 تا 1.4 میلیگرم/ دسی لیتر و مقدار طبیعی نیتروژن اوره خون BUN 20 تا 40 میلیگرم بر دسی لیتر است. مقدار بالاتر نشانه آسیب کلیوی است. سطح کراتینین در مقایسه با BUN راهنمای قابلاعتمادتری در مورد عملکرد کلیه است.
- هموگلوبین
کلیههای سالم به تولید گلبولهای قرمز خونی کمک میکنند که حاوی هموگلوبین هستند. وقتیکه هموگلوبین پایین است، این حالت کمخونی نامیده میشود. کمخونی علامت رایج و مهمی از بیماریهای کلیوی مزمن است؛ اما کمخونی در سایر بیماریها نیز بسیار شایع است؛ بنابراین کمخونی آزمایش خاص بیماریهای کلیوی نیست.
کراتینین سرم آزمایش استاندارد خون است که بهصورت معمول برای غربالگری و کنترل بیماری کلیه به کار میرود
آزمایشهای مختلف خون که در بیماران کلیوی انجام میشود عبارتاند از:
قند خون، آلبومین سرم، کلسترول، الکترولیتها (سدیم، پتاسیم و کلر)، کلسیم، فسفر، بیکربنات، تیتر ASO، سطح کمپلمان¬ها و ...
3- آزمایشهای رادیولوژی
آزمایش اولتراسوند کلیه ساده، سودمند، سریع و بیخطر است (عدم مواجهه با اشعه) و اطلاعات ارزشمندی نظیر اندازه کلیه و وجود کیستها، سنگها و تومورها ارائه میکند. همچنین اولتراسوند قادر به کشف انسداد جریان ادرار در مجرای ادرار نیز میباشد. در مرحله پیشرفته CKD یا ESKD ممکن است اندازه هر دو کلیه کوچک باشد.
این آزمایش در تشخیص سنگهای کلسیمی در سیستم مجاری ادراری سودمند است.
- • رادیوگرافی داخل وریدی قسمتهای مختلف دستگاه ادراری IVU
IVU (که با نام پیلوگرافی داخل وریدی IVP نیز شناخته میشود) یک آزمایش خاص رادیوگرافی است. در این آزمایش یک رنگ حاوی ید (مایعی که در فیلمهای رادیوگرافی قابلمشاهده است) به ورید بازو تزریق میشود. این رنگ از کلیه میگذرد و در ادرار ترشح میشود. مجاری ادراری (کلیهها، پیشابراه و مثانه) این ماده را منتقل میکنند و این امر اجازه مشاهده کل مجاری ادراری را میدهد. مجموعهای از تصاویر رادیوگرافی در فواصل زمانی مشخص گرفته میشود که دید کاملی از آناتومی سیستم ادراری ارائه میکند. IVU میتواند مشکلاتی چون وجود سنگ، انسداد، تومور و حالات غیرطبیعی در ساختار و عملکرد کلیهها را نشان دهند.
در موارد CKD پیشرفته، به این دلیل که تزریق رنگ میتواند بر عملکرد از پیش تضعیفشده کلیهها تأثیر بگذارد، IVU معمولاً توصیه نمیشود.
مهمترین آزمایشهای غربالگری در بیماریهای کلیوی آزمایشهای ادرار، کراتینین سرم و سونوگرافی کلیهها هستند
در نارسایی کلیه، دفع ماده حاجب رادیوگرافی در طول آزمایش ممکن است ناکافی باشد. این آزمایش در زمان حاملگی نیز توصیه نمیشود. به دلیل وجود CT اسکن و اولتراسوند، این آزمایش این روزها بسیار کمتر استفاده میشود.
4- دیگر آزمایشهای خاص
بیوپسی کلیه ، سیستوسکوپی و نوار مثانه آزمایشهای خاصی هستند که در تشخیص دقیق مشکلات خاص کلیوی ضروری هستند.
بیوپسی کلیه
آزمایش مهم سودمندی در تشخیص بیماریهای خاص کلیوی مانند گلومرولونفریت، بیماریهای خاص مربوط به توبولهای کلیوی و توبولهای بینابینی و ... است.
سونوگرافی کلیه یک آزمایش ساده بیخطر است که برای تعیین اندازه، شکل و محل کلیهها استفاده میشود.
بیوپسی کلیه چیست؟
در طول بیوپسی کلیه، تکه کوچکی از بافت کلیه از طریق یک سوزن برداشتهشده و زیر میکروسکوپ بررسی میشود. بیوپسی کلیه برای تشخیص ماهیت دقیق بیماریهای خاص کلیوی مانند گلومرولونفریتها و بیماریهای توبولهای بینابینی کلیه و ... انجام میشود.
چه زمانی بیوپسی کلیه توصیه میشود؟
در بیماریهای خاصی از کلیه گرفتن یک تاریخچه مفصل، بررسی فیزیکی و آزمایشهای متداول قادر به انجام تشخیص دقیق نمیباشند. در چنین بیمارانی، بیوپسی کلیه ممکن است اطلاعات بیشتری را ارائه کند که تشخیص دقیق را ممکن میکنند.
بیوپسی کلیه در چه زمانی سودمند است؟
بیوپسی کلیه تشخیص دقیق بیماریهای خاص کلیوی نامشخص مانند گلومرولونفریت و بیماریهای توبولهای بینابینی کلیه و ... را انجام میدهد. با این اطلاعات، نفرولوژیست قادر به برنامهریزی برای استراتژی مؤثر درمانی و راهنمایی بیماران و خانوادههایشان در مورد شدت و دوره بیماری خواهد بود.
انجام بیوپسی کلیه از طریق کدام تکنیک است؟
رایجترین متد، بیوپسی از طریق سوزن و از روی پوست است (معمولاً در محل رادیولوژی انجام میشود) که در آنیک سوزن توخالی از پوست به کلیهها عبور داده میشود. روش دیگری که بهندرت استفاده میشود بیوپسی باز است که به جراحی نیاز دارد (در اتاق عمل انجام میشود).
بیوپسی کلیه چگونه انجام میشود؟
- بیمار در بیمارستان پذیرششده و رضایت او اخذ میگردد.
- قبل از بیوپسی اطمینان حاصل میشود که فشارخون و آزمایشهای خون مربوط به لخته شدن در حد نرمال هستند. توصیه میشود که داروهایی که بهمنظور پیشگیری از لخته شدن استفاده میشوند (مانند آسپرین و کلوپیدروژل) حداقل 2-1 هفته پیش از بیوپسی قطع شوند.
بیوپسی کلیه آزمایشی است که برای تأیید بیماریهای خاص کلیوی مانند گلومرولونفریت و بیماریهای توبولهای بینابینی کلیه انجام میشود.
- سونوگرافی یا سیتیاسکن برای شناسایی موقعیت کلیهها و تعیین محل دقیق بیوپسی انجام میشود.
- از بیمار خواسته میشود که رو به شکم دراز بکشد - یک حوله یا متکا در زیر شکم او قرار داده میشود. در طی فرایند بیمار کاملاً هوشیار است. در کودکان کم سن و سال بیوپسی کلیه با بیهوشی کامل انجام میشود، بنابراین کودک هوشیار نیست.
- بعد از ضدعفونی کردن کامل پوست، محل بیوپسی با بیحسی موضعی بیحس میشود تا درد و ناراحتی را به حداقل برساند.
- با استفاده از یک سوزن بیوپسی توخالی 2 یا 3 قطعه رشته مانند از کلیه به دست میآید. این نمونهها برای پاتولوژیست فرستاده میشوند تا بررسی بافتی آسیبشناسی روی آنها انجام شود.
- بعد از بیوپسی، روی محل بیوپسی فشار وارد میشود تا از خونریزی جلوگیری شود. بیمار به مدت 12-6 ساعت باید کاملاً استراحت کند و معمولاً روز بعد از بیوپسی، مرخص میشود.
- به بیمار توصیه میشود که حداقل 4-2 هفته بعد از بیوپسی از انجام کارهای سنگین و ورزش اجتناب کند.
آیا بیوپسی کلیه خطری دارد؟
همچون هر فرایند جراحی دیگر، مشکلاتی در معدودی از بیماران بعد از انجام بیوپسی رخ میدهند. درد خفیف یا احساس ناراحتی در محل سوزن و ادرار قرمز یک یا دو بار غیرمتداول نیست، اما معمولاً خودبهخود خوب میشود. در موارد نادری که خونریزی ادامه مییابد، ممکن است نیاز به تزریق خون باشد. در شرایط حاد و بسیار نادر که خونریزی شدید لاینقطع ادامه دارد ممکن است نیاز به برداشتن کلیه توسط جراح نیاز شود. برخی اوقات بافتی که از کلیه بهدستآمده است ممکن است برای تشخیص کافی نباشد (حدود 1 مورد از هر 20 مورد). ممکن است به تکرار بیوپسی در چنین مواردی نیاز شود.
بیوپسی کلیه معمولاً با استفاده از سوزن توخالی نازک درحالیکه بیمار کاملاً هوشیار است انجام میشود.