अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस् हा अशा प्रकारचा किडणी रोग आहे, ज्यात मुख्य करून शरीरावर सूज येणे, रक्तदाब वाढणे आणि लघवीतून प्रथिने आणि रक्तकण जाणे दिसून येते. हा रोग कोणत्याही वयात होऊ शकतो, पण मुलांच्यात हा रोग जास्त आढळतो. मुलांच्या शरीर आणि चेहऱ्यावर सूज आणि लघवी कमी होणे ह्याची अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस आणि नेफ्रोटिक सिड्रोम ही मुख्य कारणे आहेत.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस् हा मुलांच्यात सर्वाधिक आढळणारा रोग आहे. सुदैवाने या रोगामुळे किडणी कायमची खराब होण्याची शक्यता खूप कमी असते.
हा रोग केव्हा होऊ शकतो?
सर्वसाधारणपणे बीटाहोमोलायटिक स्ट्रेप्टोकोकाय नावाच्या विषाणूंमुळे गळ्यात होणाऱ्या संसर्गानंतर (खोकला) किंवा त्वचेला झालेल्या संसर्गा (फोड किंवा पू) नंतर मुलांच्यात हा रोग दिसून येतो. अशा तहेचा संसर्ग झाल्यानंतर १ ते ३ आठवड्यानंतर ह्या रोगाची लक्षणे दिसू लागतात.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिसची लक्षणे:
- सर्वसाधारणपणे हा रोग ३-१२ वयोगटातल्या मुलांच्यात जास्त दिसून येतो.
- सुरूवातीला सकाळच्या वेळी डोळ्यांच्या खाली आणि चेहऱ्यावर सूज येते. हा रोग वाढल्यानंतर पूर्ण शरीरावर सूज येते.
- लघवी कोकाकोलासारख्या लाल रंगाची आणि कमी प्रमाणात होते.
- ६०-७०% रोग्यांच्यात रक्तदाब वाढलेला दिसतो.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस हा मुलांच्यात अधिक आढळणारा किडणीचा आजार आहे.
काही रुग्णांमध्ये दिसणारी गंभीर स्वरूपाची लक्षणे:
- हा रोग गंभीर स्वरूपाचा असल्यामुळे काही रुग्णांमध्ये किडणीची कार्यक्षमता कमी होते अशा रुग्णांमध्ये सूज वाढल्यामुळे श्वास घ्यायलाही त्रास होतो.
- किडणी जास्त खराब झाल्यावर पोटात दुखणे, उलट्या, मळमळणे व अशक्तपणा यासारखे त्रास होतात.
- रक्ताचा दाब जास्त वाढल्यामुळे शरीराला ताठरपणा येऊन रुग्ण बेशुद्धही पडू शकतो.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिसचे निदान:
- या रोगाच्या निदानासाठी रोगाची लक्षणे महत्त्वाची असतातच, शिवाय रुग्णतपासणी बरोबरच लघवी व रक्त तपासणी करून घेणे आवश्यक असते.
- किडणीला सूज आल्यामुळे लघवीत प्रोटीन, रक्तकण व श्वेतकणांची उपस्थिती.
- ५०% रुग्णांमध्ये रक्तात क्रिएटिनिन आणि युरियाचे प्रमाण सामान्यांपेक्षा जास्त आढळते.
- बॅक्टेरियाच्या संसर्गामुळे ओओस्ओ टायटर (ASO Titer) चे प्रमाण जास्त होते. हे ह्या रोगाचे निदान करण्यास उपयोगी पडते.
- किडणीची सोनोग्राफी अभ्यासताना या रोगात किडणीला सूज व तिच्या आकारात वाढ झाल्याचे दिसून येते. किडणीच्या सोनोग्राफीत लघवी लाल व कमी होण्याच्या इतर कारणांची मीमांसा होऊ शकते.
- याशिवाय आवश्यकतेनुसार काही रुग्णांमध्ये काही विशिष्ट तपासण्या (C-3, ANA, ANCA इ) सुद्धा कराव्या लागतात.
शरीराला सूज, कोकाकोलाच्या रंगाची लघवी व उच्च रक्तदाब ही रोगाची सूचक लक्षणे आहेत.
जर रोग खूप गंभीर असेल तर अशा रुग्णांमध्ये किडणीच्या सूजेच्या कारणांचे खोलवर निदान करण्यास, किडणीची बायोप्सी घेऊन तपासणी करणे अत्यंत आवश्यक असते.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस किती गंभीर रोग आहे?
बहुतांश रुग्णांमध्ये आठ ते दहा दिवसात लघवीचे प्रमाण हळूहळू वाढायला लागते. शरीरावरची सूज कमी होऊ लागते व किडणी काही काळातच पूर्णपणे बरी होते. या रोगामुळे किडणी पूर्णतः निकामी होईल अशी शक्यता फार कमी असते. लघवीतून रक्तकण आणि प्रोटीन सामान्यतः दोन ते तीन महिन्यांपर्यंत जातात.
अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस चे उपचार:
- हा रोग बॅक्टेरियाच्या संसर्गाने सुरू होतो आणि त्याच्या उपचारांसाठी अँटीबायोटिक्स दिली जातात.
- सूज कमी करण्यासाठी मीठ व पाणी कमी घेण्याचा सल्ला दिला जातो. बऱ्याच रुग्णांना लघवीचे प्रमाण वाढवण्याकरता विशिष्ट प्रकारच्या (डाययुरेटिक) औषधांची आवश्यकता असते.
- ५० ते ६०% रुग्णांमध्ये उच्च रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्यासाठी औषध घ्यावे लागते.
- ५% पेक्षाही कमी रुग्णांमध्ये कमी लघवी, जास्त सूज, धाप लागणे, रक्तात युरिया व क्रिएटिनिनचे जास्त प्रमाण झाल्याने डायलिसिसची आवश्यकता असते.
- या रोगाच्या सुरुवातीच्या १ ते २ आठवड्याच्या कालावधीत जास्त त्रास होण्याची शक्यता असते. म्हणूनच डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार रक्तदाब व शारीरिक आरोग्याचा विचार करून उपचार करून घेणे आवश्यक असते.
बहुतांशी रुग्णांत अक्युट ग्लोमेरुलोनेफ्रायटिस कमी वेळात बरा होतो.
रोगाचा प्रतिकार / कोणती काळजी घ्यावी?
बऱ्याच रुग्णांना किडणीचा हा रोग मुख्यतः स्ट्रेप्टोकोकल बॅक्टेरियाच्या संसर्गाने किंवा त्वचेच्या संसर्गामुळे होतो. परंतु संसर्ग झाल्यावर त्यांपैकी कोणाला हा रोग होईल हे सांगणे कठीण असते. म्हणूनच सर्व रुग्णांना त्वरित उपचार घेणे आवश्यक असते. संसर्ग झाल्यावर चेहऱ्यावर आणि डोळ्यांच्या खाली सूज असल्यास, इलाज लवकरात लवकर सुरू करावा.
हा रोग झाल्यावर भविष्यात किडणीचा त्रास होऊ शकतो का?
हा रोग झाल्यानंतर बहुतांशी रुग्णांची किडणी थोड्याच काळात पूर्णतः बरी होते आणि भविष्यात ह्या प्रकारचा त्रास होण्याची शक्यता नसते. परंतु खूप कमी रुग्णांची किडणी पूर्णपणे ठीक न झाल्याने भविष्यात उच्च रक्तदाब आणि क्रॉनिक किडणी फेल्युअरसारख्या समस्या उद्भवू शकतात. यामुळे हा रोग झाल्यावर सर्वच रुग्णांनी डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार नियमित रुपाने आपली तपासणी करून घेणे जरुरी आहे.
हा रोग बरा झाल्यावरसुद्धा खूप काळ जागरुक राहणे व नियमित चिकित्सा करणे जरुरी आहे.